Հարցազրույց «Եղիայի գիրքը» ֆիլմի ռեժիսոր Ալեն Հյուզի հետ

«Ոսկե ծիրան» միջազգային կինոփառատոնի օրերին Հայաստան էր ժամանել Ալեն Հյուզը: Նա հայ հանդիսատեսին ներկայացրեց «Եղիայի գիրքը» ֆիլմը, որի պրեմիերան կայացել է 2010 թ. հունվարին:

Հյուզ եղբայրները` Ալբերտը եւ Ալենը, ամերիկացի ռեժիսորներ են, պրոդյուսերներ, սցենարիստներ: Երկվորյակ եղբայրները ծնվել են աֆրոամերիկացի հորից եւ ամերիկահայ մորից: Մոր ընտանիքը թեհրանցի իրանահայեր էին: Մայրն Ամերիկա է տեղափոխվել 12 տարեկան հասակում: Եղբայրներից Ալբերտը միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո սովորել է Լոս Անջելեսի քաղաքային քոլեջի կինոդպրոցում, իսկ Ալենը մասնագիտական կրթություն չունի: Հյուզ եղբայրները սկսել են կինոյով զբաղվել 12 տարեկանից, երբ մայրը, որդիների ձգտումը քաջալերելով, նրանց տեսախցիկ է նվիրել: Տղաները սկսել են իրենց ազատ ժամանակն անցկացնել կարճամետրաժներ նկարահանելով:

Զույգերը մի շարք ճանաչված ֆիլմերի հեղինակներ են: Եղբայրների առաջին ֆիլմը` «Սպառնալիք II. հասարակություն»-ը, առաջին անգամ ցուցադրվել է Կաննի փառատոնում, «Հանգուցյալ նախագահները», որի սցենարի հեղինակը մրցանակակիր դրամատուրգ Մայքլ Հենրի Բրաունն էր, 1995-ին ներկայացվել է Նյու Յորքի փառատոնում: 2001-ին եղբայրները նկարահանել են «Դժոխքից» ֆիլմը` Ջոնի Դեպի եւ Հիթեր Գրեմի մասնակցությամբ: 9 տարվա ընդմիջումից հետո, որի ընթացքում եղբայրները զբաղված էին երաժշտական տեսահոլովակներ եւ սոցիալական գովազդներ նկարահանելով, Հյուզ եղբայրները նկարահանեցին «Եղիայի գիրքը» ֆիլմը: Ֆիլմի գլխավոր դերերում հանդես են գալիս այնպիսի դերասաններ, ինչպիսիք են Դենզել Վաշինգտոնը եւ Հարի Օլդմանը: Գլխավոր հերոսը` Դենզել Վաշինգտոնը, ճանապարհորդում է Ամերիկայում ապոկալիպսիսից հետո` կյանքի գնով պաշտպանելով Աստվածաշնչի պահպանված միակ օրինակը:

«Եղիայի գիրքը» ֆիլմը, չնայած կինոքննադատների իրարամերժ կարծիքներին, շատ լավ «արդյունքներ» ունեցավ տոմսարկղերում: Առաջին շրջանում այն զիջում էր միայն «Ավատարին»:

«Ավատարը» համաշխարհային ֆենոմեն է: Նրանք 5 մլն դոլար են ծախսել այդ ֆիլմը նկարելու համար, ինչ-որ ակնոցներով, բաներով, ասես կրկես լինի: Գիտե՞ք, նման է, երբ քաղաք կրկես է գալիս: Մեր ֆիլմը, օրինակ, նման է մի տղայի, ով գրքում բանաստեղծություններ է կարդում, իսկ իրենցը, երբ մեկը կրկես է ցուցադրում: Ձեր կարծիքով, որի՞ մասին մարդիկ ավելի շատ կսկսեն խոսել` կրկեսի ներկայացում պատրաստած մարդու՞, թե՞ պարզապես գիրք ընթերցողի մասին: Մեր ֆիլմը նման է մոր պատրաստած կերակուրին, իրենց ֆիլմը Մակդոնալդսն է: Ո՞րն են ավելի շատ ուտում` Մակդոնա՞լդսը, թե՞ մամայի ուտելիքը:

Դժվարություններ ունենո՞ւմ եք Հոլիվուդում նման ֆիլմ նկարահանելիս:

Իհարկե, ծանր է: Շատ դժվար բան է ընդհանրապես Հոլիվուդում ֆիլմ նկարելը, առավել եւս ֆիլմ, որում կա Աստվածաշունչ, հոգեւորի մասին գաղափարներ: Դժվար է, բայց ուղղակի պետք է երբեք չհանձնվես: 3 տարի ինձանից պահանջվեց այս ֆիլմը ստանալու համար:

Ինչպե՞ս եք համոզում մարդկանց:

Ոգին է ամեն ինչ անում: Մարդկանց համոզում եմ իմ համառությամբ: Երբ սիրտդ մաքուր է, ոգիդ ուժեղ է, ուզածիդ կհասնես:

Ի՞նչ եք կարծում, ձեզ հաջողվե՞լ է ամերիկացի կինոդիտողին հասցնել այն, ինչ ցանկանում էիք ասել ֆիլմով:

Հետաքրքիր է, որ սովորական մարդիկ սիրել են ֆիլմը: Կինո գնացող հասարակությունը ֆիլմին կանաչ քարտ է ցույց տվել: Թե չէ` այդ քննադատները հակադիր կողմերի են բաժանվել: Տարբեր կրոնական համոզմունքների քննադատներ կան: Ոմանք աթեիստ են, ասում են` ֆիլմը քրիստոնեության մասին է: Ես չեմ կարծում, որ ֆիլմը քրիստոնեության մասին է: Քննադատները 2 խմբի են բաժանվել սրա պատճառով: Բայց ես դրան լավ եմ վերաբերվում: Ցանկացած մեծ ֆիլմ, մեծ կինոգործիչ միանշանակ չի ընդունվում բոլոր կողմից:

Ասում եք` ֆիլմը քրիստոնեության մասին չէ, այսինքն` Աստվածաշնչի փոխարեն կարող էր լինել, օրինակ, Ղուրա՞ն:

Ֆիլմը հոգու մասին է, ինչ-որ բանի հավատալու, որեւէ նպատակ, արժեք ունենալու մասին է: Քրիստոնեության մասին չէ: Հոգեւորը Ամերիկայում մի քիչ լուրջ, դժվար խնդիր է: Մենք շատ խնդիրներ ունենք դրա հետ կապված:

Ֆիլմի հերոսներից մեկն ասում է` Աստվածաշունչը զենք է: Ի՞նչ նկատի ունեք:

Աստվածաշունչը տարբեր կերպ են օգտագործում: Մի մարդ կար Ջիմ Ջոնս անունով: 50-ականներին նա հարյուրավոր մարդկանց էր հավաքել` հիվանդներ, անտուններ, գործազուրկներ: Նա մարդու ազատություն, հավասարություն, սեր էր քարոզում: Բայց աստիճանաբար սա վերափոխվեց հիվանդագին պաշտամունքի: 900-ից ավելի հետեւորդներ մահացան, այդ թվում` շատ երեխաներ: Նա քրիստոնեություն էր քարոզում, բայց չար մարդ էր: Ու նրա նման շատերը կան: Շատ մարդիկ սխալ են օգտագործում Աստվածաշունչը:

Ֆիլմում խոսք է գնում պատերազմի մասին, որը կրոնն է առաջացրել: Այսօրվա՞ պատերազմների մասին է խոսքը:

Բոլորի մոտ կրոնը պատերազմ սկսելու առիթ է ուղղակի: Ամերիկան պատերազմ չի սկսում կրոնական գաղափարների համար, նպատակները միշտ էլ ֆինանսական են, ստրատեգիական: Կարծում եմ` երբ Բուշն ասում էր, որ քրիստոնեական արժեքների համար պատերազմի է գնում, ամեն ինչ միայն նավթի համար էր: Աստծո համար չէր: Ցանկացած ժամանակ, երբ մարդիկ իրար սպանում են, այդտեղ Աստված չի կարող լինել:

Ձեր ֆիլմը նկարահանելու համար ֆինանսավորում ստացե՞լ եք եկեղեցուց, քրիստոնեական համայնքներից:

Ոչ, նման բան չկա: Մեր ֆիլմն ամբողջովին ֆինանսավորել է «Alcon Entertainment»-ը, որն էլ իր հերթին ֆինանսավորում է ստանում «FedEx»-ի տիրոջից: Ու տեղյակ չեմ, թե իրենք ինչ կրոն են դավանում: Մեր կինոն ուղղակի կինո է: Երբ վաճառքի դուրս եկավ, իհարկե, եկեղեցին ուզեց տեսնել այն, իրենց օրհնությունը տվեցին ֆիլմին:

Իսլամական աշխարհից ի՞նչ արձագանքներ եք ստացել:

Գնացել էի Չիկագոյի սեւամորթ մուսուլմանների մոտ` իրենց ազգային տոների կապակցությամբ: Բոլոր տղամարդիկ եւ կանայք նայել էին ֆիլմը եւ իսկապես հավանել էին: Չգիտեմ` Արեւելքի մուսուլմաններն ինչպես են վերաբերվում ֆիլմին, բայց սեւամորթ մուսուլմանները հավանել էին այն: Եվ նրանք հասկացել էին, թեե ինչ նկատի ունեինք ֆիլմում: Նրանք հասկացել էին, որ Աստվածաշնչի փոխարեն կարող էր լինել Ղուրանը կամ մեկ այլ կրոնական գիրք: Նրանք տեսել էին գիրքը որպես բոլոր կրոնների խորհրդանիշ:

Ինչո՞ւ է բռնությունն այդքան շատ ֆիլմում:

Որովհետեւ ես ամերիկացի եմ: Մենք բռնի, դաժան ազգ ենք: Այո, ես ամերիկացի եմ, թեկուզ ինձ դուր չի գալիս ամերիկացի լինելը: Մեր մեջ իսկապես դաժանություն կա:

Դուր չի՞ գալիս ամերիկացի լինելը:

Այո, կարծում եմ մենք` ամերիկացիներս, շատ խնդիրներ ունենք: Չնայած ես շատ հպարտ եմ Ամերիկայով, հողը, պատմությունը մինչեւ սպիտակների գալը: Բնիկ ժողովրդի պատմությունը, մշակույթը, օհ, Աստված իմ, ես շատ հպարտ եմ: Շատ գեղեցիկ է: Ամերիկայի նման երկիր չկա աշխարհում, այդքան սիրուն, տարբեր, դինամիկ տեսարաններով, սրբազան վայրերով: Բայց այդ ամենի մասին Ամերիկայում շատ չեն խոսում, քանի որ այն չի վերաբերում արեւմտյան աշխարհի պատմությանը:

Այնուամենայնիվ, դժվար չէ՞ համատեղել բռնությունը քրիստոնեական գաղափարների հետ մի ֆիլմում:

Չէ, Աստվածաշունչն ինքն էլ բռնություն շատ է պարունակում: Չէ՞ որ Աստվածաշնչում էլ արյունահեղության շատ տեսարաններ կան:

Ապոկալիպսիսի մասին ֆիլմերի պակաս, կարծես, չունենք` «2012»-ը, «Ես լեգենդ եմ» եւ այլն: Ինչո՞ւ են իրադարձությունները ֆիլմում ծավալվում ապոկալիպսիսից հետո:

Որովհետեւ դա ամենաարտահայտիչ ճանապարհն էր պատմությունը պատմելու համար: ԱՄՆ-ի ու մուսուլմանական երկրների միջեւ ճգնաժամը շատ հավանական է դարձնում այդ պատմությունը: Մարդկանց հնարավորություն է տալիս գիտակցելու իրենց ունեցածը, երբ տեսնում են, թե ինչ կարող է պատահել, ինչպիսին կարող է լինել իրենց կյանքը 30 տարի անց:

Ամերիկայի ղեկավար մարմինները վերահսկո՞ւմ են ֆիլմի նկարահանման ընթացքը:

Կախված է տվյալ ժամանակահատվածում քաղաքական իրավիճակից, թե ինչ չափի բռնություն են թույլ տալիս ֆիլմում:

Խմբագրո՞ւմ են:

Նրանք չեն ասում, որ դա անում են, բայց իրականում, այո, անում են: Ամերիկյան կինոյի ասոցիացիան վերահսկում է որոշակի սահմանափակումների պահպանումը: Կախված, թե այդ տարի քաղաքական դաշտում ինչ է տեղի ունենում, փոխվում են դաժանություն, բռնություն պատկերելու չափաբաժինները:

«Եղիայի գրքի» դեպքում բախվե՞լ եք նման խնդիրների:

«Եղիայի գրքի» հետ կապված մենք շատ խնդիրներ չենք ունեցել: Այս անգամ ֆիլմը մի փոքր ավելի մեղմ ենք նկարել: Օրինակ` ֆիլմի տեսարանում, երբ թունելի մոտ կռվում են հերոսները, դուք արյուն չեք տեսնում: Մենք ավելի խելացի ենք դարձել տարիների ընթացքում, շատ արյուն ցույց չենք տալիս:

Վերջին տեսարանում նպատակայի՞ն էր անցումը մուսուլմանական սովորույթները պատկերելուն:

Այո, այնտեղ գլխավոր հերոսը ոչ միայն մորուքն է սափրում, այլեւ մուսուլմանական հագուստ է հագնում: Դա մտադրված ենք արել, որովհետեւ ուզում էինք միավորել նաեւ այլ կրոնները: Անգամ կռվի տեսարաններում Դենզելը ցույց է տալիս տարբեր մարտատեսակներ` փողոցային, արեւելյան: Մենք ուզում էինք միավորել այս բոլորը, բաց լինել տարբեր կողմերից:

Ինչո՞ւ եք գլխավոր դերի համար ընտրել Դենզել Վաշինգտոնին` որպես լավ դերասա՞ն, թե՞ նրա` հովվի որդի լինելու հանգամանքն է դեր խաղացել:

Դենզելն այսօր ապրող ամենամեծ դերասաններից է եւ, հավանաբար, վերջին տղամարդը, որ շարունակում է ամուր կանգնած մնալ: Երբ նայում ես այսօրվա կինոաշխարհի մյուս դերասաններին, տեսնում ես, որ նա միակ իսկական տղամարդն է, նրա ձայնը, կեցվածքը, գրավչությունը: Նա մեզ պետք է Մովսեսի պես: Սցենարը նախապես գրված էր սպիտակ մարդու համար, բայց ես ուզեցի, որ նա խաղա ֆիլմում: Այս դերասանը սեւական մշակույթի սահմաններից դուրս է եկել, նա պարզապես լավ դերասան է: Չեմ կարծում` ուրիշ դերասան կարող էր իր ներկայությամբ այդքան ուժ փոխանցել:

Ջոնի Դեպն առաջարկել էր, որ դուք լինեք «Կարիբյան ծովի ծովահենները» ֆիլմի ռեժիսորը: Ինչո՞ւ հրաժարվեցիք:

Կարծում եմ` այն ֆիլմն էր, որ մեզ վարձելու համար կփոշմանեին:

Իսկ դուք չե՞ք փոշմանել:

Երբեք: Ես այդ կարգի աղբ չեմ նկարում:

Ձեր եղբայրը` Ալբերտը, մի անգամ նշել է. «Մարդիկ ուզում էին մեզանից լսել, որովհետեւ մենք սեւ էինք, եւ ոչ որովհետեւ մենք կիսով չափ հայ էինք»:

Ժամանակները միշտ փոխվում են, եւ մեր մեջ էլ շատ բան է փոխվում:

Այսօր մամուլը ավելի շատ է հետաքրքրվում հայերով: 20 տարի առաջ նրանց սեւամորթներն էին հետաքրքրում: Կարծում եմ` հայերը Ամերիկայում սկսել են ուշադրություն դարձնել իրենց դիրքին:

20 տարի առաջ Ամերիկայում չգիտեին` հայերն ովքեր էին: Հիմա գիտեն, հիմա անընդհատ լսում են թուրքերի, ցեղասպանության մասին, նաեւ Միացյալ Նահանգների կառավարության այդ ողջ քաղաքականության մասին:

Գիտեն այնպիսի հայերի, ինչպիսին, օրինակ, Քիմ Քարդաշյանն է, Քըրք Քրքորյանի պես հզոր հայերի էլ են ճանաչում: Հիմա շատ հայեր կան, ովքեր հրեաների պես փորձում են տարածել իրենց ուժը, հզորացնել իրենց իշխանությունը:

Ամերիկացիները երբ սիրուն աղջիկ են տեսնում, ասում են` օ՜հ, նայեք, իրենք սիրուն աղջիկներ ունեն, ու այդ ժամանակ սկսում են հետաքրքրվել մեր մշակույթով: Ամերիկացիների մոտ էդպես է լինում: