HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Սագօ Արեան

Ռակըպ Զարագօլու՝ միասին պէտք է քանդենք բոլոր պատերը

Ռակըպ Զարագօլույի անունը Թուրքիոյ մէջ առաջին անգամ շրջանառութեան մէջ դրուեցաւ 1971-ին,  երբ ան hինգ ամիսով Amnesty International  կազմակերպութեան հետ գործակցելու մեղադրանքով բանտարկուեցաւ:  Ու զարմանալի չէր,  որ   մարդկային իրաւանց այս  պաշտպանին  հանդէպ  առկայ խաչակրութիւնը շարունակուեցաւ  ու տարի  մը ետք՝ 1972  թուականին այս անգամ երկու տարուան բանտարկութեան պատիժ  ստացաւ Վիէթնամի պատերազմին մասին  ANT (Pledge) թերթին  մէջ յօդուած մը գրած ըլլալու մեղադրանքով:

Եւ այսպէս Զարագօլուի կենսագրութիւնը  էջ առ էջ  կը գրուի՝  անցնելով Թուրքիոյ բանտերու զնտաններէն  ու  հասնելով  մինչեւ քաղաքացիական  աքթիւիզմի տարբեր   հրապարակները: Անոր  կենսագրութեան մէջ  շատ կարեւոր թուական պէտք է համարել  1977 թուականը,  երբ  Զարագօլու իր կնոջ ՝ Այշէնուրի    հետ  կը հիմնադրէ  «Պէլկէ» հրատարակչատունը,  որ ցայսօր հայկական  խնդիրներուն  յատկացուած թեմաներու  հատորներ կը հրապարակէ  ու  թուրք հասարակութեան  մօտ շատ կարեւոր աշխատանք կը ծաւալէ:

Զարագօլու  վերջերս  Հայաստան այցելած էր, որուն հետ ալ ունեցանք այս զրոյցը:

-Պարոն Զարագօլու,   ձեր ո՞ր  այցն է  Երեւան, և ի՞նչ նպատակ ունի այն: 

-Վեցերորդ այցս է  Երեւան: Կարեւոր այց կը  համարեմ,  որովհետեւ հանրութեան պիտի ներկայացուի Վէրժինէ Սվազլեանի  հեղինակած ՝ «Հայոց ցեղասպանութիւն. ականատես վերապրողներու  վկայութիւններ» գիրքը,   որ Պոլսոյ մէջ  թրքերէնի թարգմանուեցաւ ու հրապարակուեցաւ  «Պէլկէ» հրատարակչատան  կողմէ: Ըսեմ,  որ գիրքը կը բաղկանայ  հազար  էջերէ:  Վ.Սվազլեանի  ողջ կեանքի   արգասիքը կը կազմէ այս հատորը,  որուն հայերէն եւ անգլերէն տարբերակներն   արդէն հրապարակուած են:

-Իսկ ի՞նչպիսին են ձեր  տպաւորութիւնները՝ կրկին անգամ Երևանէն:

-Պոլիսէն ետք իմ համար շատ իւրայատուկ քաղաք է  Երեւանը: Հայաստանը  իմ համար երկրորդ հայրենիք է: Իսկ երրորդ հայրենիքս է Յունաստանը,  որովհետեւ   իմ հայրենակիցները Թուրքիայէն դուրս  տարածուած են   Հայաստանի եւ Յունաստանի մէջ:

-Ի՞նչ  էր  պատճառը,  որ դուք  սկսաք գրել եւ խօսիլ հայկական թեմաներուն մասին:

-Ճիշդը,    երբ սկսայ  թուրք «պետութեան» բնութեան,  ծագման եւ էութեան խնդիրներուն մասին   հետաքրքրուիլ,   սկսայ նաեւ հայկական թեմաներուն մասին գրել: Ու բնական է, որ երբ Թուրքիոյ  պատմութիւնը պիտի ուսումնասիրես՝   անկարելի է անտեսել հայկական խնդիրը: Երբ կը փորձես մարդկային իրաւունքներու  մասին մտածել եւ պրպտել՝  անկարելի է անտեսել հայութեան խնդիրները:

-Ո՞ր թուականէն:  

-Կարելի է ըսել,  որ  1990- ական թուականներէն  սկսեալ  էր,  որ  սկսաւ հետաքրքրութիւնը  աճիլ: Այդ օրերուն էր,  որ հայոց խնդիրներուն մասին  քննարկումները սկսան  աւելի աշխուժանալ: Նաեւ պէտք չէ մոռնալ,  որ Քրտական հարցին մասին խօսակցութիւնները եւ քիւրտերուն հետ այդ օրերուն պատահած դէպքերը օգնեցին,  որ հանրային կարծիք մը ստեղծուի,  որուն գլխաւոր  հետաքրքրութիւնը   յատկացուած էր  հայութեան խնդիրներուն: Այդ օրերուն էր նաեւ, որ  շեշատկիօրէն սկսանք պայքարիլ Ցեղասպանութեանմ ուրացման դէմ:

-Ի՞նչու:  

-Պարզ անոր համար,  որ ուրացումը  մեր ընկերութեան համար շատ վտանգաւոր  խնդիր էր: Վտանգաւոր,  որովհետեւ  ուրացումը պիտի արտօնէր,   որ նոր ցեղասպանութիւններ կամ  սպաննութիւններու   գործադրուին: Խորքին մէջ  սպանդներու կրկնութեան վախն էր,  որ ստիպեց  թուրք «նեղ շրջագիծ»ի հասարակութեան,  որ բարձրաձայն խօսին հայութեան եւ քիւրտերու խնդիրներուն մասին:

-Պարոն Զարագօլու,  վերջին տարիներուն Պոլիսը   շատ աշխուժ կերպով երեւելի    դարձաւ սփիւռքահայութեան քննարկման օրակարգերուն մէջ: Ու պարզ է,  որ ասկէ  առնուազն քսան տարիներ առաջ նման  բան երեւակայելն անգամ գրեթէ անհնար էր: Գաղտնիք ալ չէ, որ այդ  օրերու հայութեան համար  բարդ խնդիր էր Պոլիս  նոյնիսկ այցելութիւնը տալը:Գրեթէ թապու մը:

-Կը հասկնամ: Եկէք  ընդունինք,  որ այդ օրերէն  ի վեր  շատ բան փոխուած է առհասարակ Թուրքիոյ եւ  յատկապէս  Պոլսոյ մէջ: Ու  ժողովուրդն է,   որ ստիպեց իշխանութիւններուն,  որ  կարեւոր, ազդեցիկ եւ երեւելի փոփոխութիւններ կատարուին Թուրքիոյ մէջ: Մարդկային իրաւանց կազամակերպութիւնները դարձան շատ երեւելի ու ստիպեցին իշխանութիւններուն,  որ բարեփոխումներ կատարուին երկրին մէջ: Ու պէտք է գիտնանք, որ այսօրուան իշխանութիւնները  նոյնը չեն,  ինչ որ էին՝   քեմալականները:

Այս իշխանութիւններուն  որդեգրած   ուղղութիւնը շատ տարբեր է  նախկիններէն: Անոնք եւս  ազգայնական երակ ունին,  բայց իրենց համար կարեւորագոյնը կը մնայ հաւատքի խնդիրը: Անոնք եւս  եղած են հալածուած,    ու այդ պատճառով  է,  որ իրենց հետ կարելի է  որոշ փոփոխութիւններու հասնիլ:  Հիմա կարելի է արդէն  բարձրաձայն խօսիլ Ցեղասպանութեան, հայերու եւ քիւրտերու  եւ միւս փոքրամասնութիւններու հարցերուն մասին: Ճիշդ է իրավիճակն  այսօր ալ  իտէալական չէ,  եւ մարդկային իրաւանց խնդիրներն ու կազմակերպութիւնները մեծ աշխուժութեամբ կը շարունակեն իրենց պայքարը:

-Ի՞նչպէս կը գնահատէք Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւնները:

-Պարզ է, որ Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւններու բեմահարթակը   այսօր կեդրոնացուած է Սեւծովեան տնտեսական համագործակցութիւն  ծիրին մէջ,  ու ես շատ  կը կարեւորեմ այդ մէկը:  Թէպետ որ այսօր ալ, ինչպէս երէկ,  թուրք իշխանութեան ներկայացուցիչները  կը կատարեն    շատ  ծայրայեղական յայտարարութիւներ:

-Ի՞նչու այդպէս:  

-(Ժպտալով) Այս մէկը կուգայ բացատրելու,  որ բանթուրքիզմը ինչքան կարեւոր է իրենց համար:Համաթրքութեան զգացումները շատ խոր արմատ նետած են թուրք պատասխանատուներուն մօտ: Գալով Կովկասի ընդհանուր իրավիճակին՝    բաց աչքերով պէտք է նայիլ յատկապէս  ռուսներուն,   որոնք  մեծ  ու  կարեւոր կապեր ունին  Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի  հետ: Այդ  մէկը  կարգիլէ,  որ շրջանին  մէջ պատերազմ ծագի: Գիտենք նաեւ որ Ղարաբաղեան հարցով  խաղաղութիւնը ամբողջական կերպով  տակաւին  ամրագրուած չէ: Ըսեմ նաեւ, որ Թուրքիա կը փորձէ Ռուսիոյ  դերը կապկել: Այսինքն Թուրքիա կը փորձէ որպէս գերուժ  դառնալ շրջանին մէջ: Բայց իմ կարծիքով դժուար թէ  Թուրքիա   յաջողի  այդ դերին  մէջ ըլլալ:

-Իսկ ի՞նչ կ'ըսէք  Թուրքիոյ Հայաստանին   ուղղուած յորդորները Ազրպէյճանի   հետ իր  ունեցած խնդիրները կարգաւորելու   վերաբերեալ: Յատկապէս,  որ Թուրքիա այդ մէկը որպէս նախապայման կը ներկայացնէ: 

-Այստեղ ճիշդ պիտի համարէի,  որ մենք նոյն Թուրքիոյ իշխանութիւններուն հարց տանք,  թէ ի՞նչ եղաւ Կիպրոսի խնդիրը: Եւ ի՞նչ են թրքական իշխանութիւններուն կեցուածքները այդ առումով: Եթէ Թուրքիոյ համար Ղարաբաղեան  հիմնախնդրի լուծումը կարեւոր է,   ապա  ան պարտաւոր է  նոյն օրինաչափութեամբ մօտենալ  խնդրին,  ինչպէս կը մօտենայ Կիպրոսի հարցին: Այսինքն,  եթէ Կիպրոսի մէջ Թուրքիա  հանդէս կուգայ որպէս ինքնորոշման  իրաւունքի պաշտպան,  ապա ան պարտաւոր է նոյնը  ընել նաեւ Ղարաբաղեան հիմնախնդրին վերաբերեալ:Մենք  այս հարցումները  միշտ լսելի պէտք է դարձնենք Թուրքիոյ իշխանութիւններուն:

-Տարի մը առաջ Նիւ- Եորք  ապրող  դերասանուհի Սոնա Թաթոյեանի հետ իմ կատարած հարցազրոյցին մէջ  քանիցս   խօսք եղաւ Անատոլիոյ մասին: Ու զարմանալիօրէն Անատոլիա բառին     օգտագործումը ժխտական   մեծ  աղմուկ բարձրացուց  ընթերցողներու լայն հատուածներու մօտ: Ի՞նչ ունիք  ըսելիք  Անատոլիա բնորոշումին մասին:  

-Անատոլիան մշակոյթներու օրրան է: Այդ տարածքը  շատ կարեւոր կեդրոն է՝ հայերուն, յոյներուն,  թուրքերուն  եւ  քիւրտերուն համար: Անատոլիան  քաղաքակրթութեան կեդրոն  է: Քիւրտերն ալ   չեն սիրեր Անատոլիա բառակապակցութիւնը օգտագործել:Անոնք Անատոլիան  Պէթ Նարին կը կոչեն,  եւ իրենց համար  Ասորիքի  վերացումով Անատոլիոյ մէջ  իրենց պատկանող շրջաններուն ծաւալը  մեծցաւ:

Աշխարհագրական մեծ փոփոխութիւններ եղան այս շրջանին մէջ ու յատկապէս    համաշխարհային Ա. պատերազմին օրերուն ու   նաեւ թրքական իշխանութիւններուն  որդեգրած  քաղաքականութեան հետեւանքով:Պէտք է նաեւ ըսեմ,  որ  Անատոլիոյ մշակոյթը մեզ  բոլորիս կապող բան մը ունի իր մէջ ու   ատիկա  այդ հողին, անոր  վրայ տարածուած   եւ աճած մշակոյթին ուժն է: Ու այդ ուժն է,  որ հայերն ու քիւրտերը, թուրքերն ու  յոյները տարածած են աշխարհով մէկ: Ուրեմն  Անատոլիան կը պատկանի բոլորին: Ան   խճանկար  մըն է, որ ստեղծած են շատեր: Եւ այդ  ժառանգութիւնը կը պատկանի բոլորին: 

-Շատ մօտ  ենք կանգնած  Հայոց  Ցեղասպանութեան  ոգեկոչման   100- ամեակին: Ի՞նչ ունիք ըսելիք  այս առումով,  մանաւանդ,  որ թուրքերն ալ  բաւական աշխուժ  են (Ի հարկէ անոնք,  որ կ'ընդունին ցեղասպանութեան փաստը):   

 -Ուրեմն նախ ըսեմ, որ  ուրացման քաղաքականութեան հետեւանքով  մեր մօտ հայերուն եւ թուրքերուն համար մինչեւ վերջերս ցեղասպանութեան մասին ոչ մէկ տեղեկութիւն կար: Այս առումով իհարկէ կատարուած  է մեծ աշխատանք: Ու  յատկապէս հանրութեան ներկայացուած աշխատութիւնները  մեծապէս օգնեցին,  որ  հանրութիւնը  կարողանայ  ճիշդը զանազանէ սխալէն: Ոչ  ծայրայեղական թուրքեր սկսան հետամուտ ըլլալ ու տեսնել իրականութիւնը,  ու այդ իրականութիւնը օգնեց,  որ անոնք ոչ միայն զգացական խօսքերով բաւարարուին, այլ նաեւ  ցեղասպանութեան  ճանաչման ուղղութեամբ կարեւոր աշխատանքներու  ձեռնարկեն:

Մեր միջեւ պատեր կան: Գաղտնիք չէ այս մէկը: Բայց  երկխօսութիւնը շատ  կարեւոր է՝   այդ պատերը  քանդելու համար: Գիտեմ, որ շատ աւելի  հեշտ է  պատեր կառուցել,    քան թէ՝ քանդել այդ պատերը: Այդ պատը քանդելու  առումով Թուրքիա մեծ դեր  ունի   կատարելիք:  Թուրքերը  մինչեւ այսօր   խուլ ու կոյր  կը ձեւանան,   ու  ժամանակն է,   որ մենք ընդունինք արեւմտահայութեան կամ Հայկական սփիւռքին գոյութիւնը: Նախ  Թուրքիան պէտք է մտածէ,   թէ ինչպէս կրնայ յարաբերիլ իր հայ քաղաքացիներուն հետ: 

Ճիշդ է՝  Հայաստան եւ Թուրքիա կրնան  յարաբերութիւններու ձեռնարկել,   ու ատիկա  պետական քաղաքականութեան բնական հունին մէջ  է,  բայց  այդ բոլոր առկայ իրական  խնդիրները չեն կրնար  լուծել:  Խնդիրը թուրք պետութեան եւ հայկական  Սփիւռքին հետ է:Ու  Թուրքիա,   եթէ կը մտածէ հզօր պետութիւն դառնալու  մասին,  ապա   նախ եւ առաջ   ան ստիպուած է մաքրել իր   անցեալը:Առանց անցեալի մաքրութեան՝ Թուրքիան չի կրնար կայանալ կամ ուժեղ պետութիւն դառնալ:

Ես կը հաւատամ նաեւ,  որ սփիւռքահայութիւնը  իրական եւ իրաւական գործընկեր է մեզի համար: Անոնք (Սփիւռքահայերը.-Ս.Ա.) մաս կը կազմեն Թուրքիոյ: Թուրքիա նաեւ պէտք է գիտակցի,  որ պատահածը ոճիր է ոչ միայն հայերուն, այլ՝ ամբողջ մարդկութեան դէմ: 

Հայերն  արդէն հարիւր տարիէ ի վեր կը խօսին Երկիր  վերադարձի մը կամ Երկրին  մասին: Ուրեմն այս ճշմարտութիւնները տեսնելով՝  Թուրքիա չի կրնար փախուստ տալ Սփիւռքէն,  եւ  ան պարտաւոր է ընդունիլ ցեղասպանութիւնը, ներողութիւն խնդրել եւ  մտածել հատուցումներու եւ  գողցուած հարստութիւնները վերադարձնելու   մասին:  Առանց անցեալը մաքրելու՝ ես այլ ճանապարհ չեմ տեսներ:

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter