Հարցազրույց երգիծանկարիչ, Հայաստանի երգիծանկարիչների ասոցիացիայի նախագահ Տոտոյի՝ Սուքիաս Թորոսյանի հետ

Տոտոյի կարծիքով՝ երգիծանկարչությունն ազատ մտքի թթվածինն է, ինչից մարդ կարող է ոգևորվել, բայց այն երբեք պետք է չանցնի վիրավորելուն: «Երգիծանկարը պետք է ենթատեքստ ունենա»,- ասում է նա: Կեղծանուն երկար էր փնտրել, հետո հիշել էր Թուրքիայի իր բարեկամուհի՝ հայտնի երգիծաբան, դերասանուհի Տոտո Քարաջիին, ում անունն էլ ընտրել էր որպես կեղծանուն: «Դե հետո էլ, երբ ասեին՝ ինչո՞ւ Տոտո, բացատրելու բան կունենայի»,- ժպտում է Տոտոն: Նա չի ընդունում «ծաղրանկար» հասկացությունը, քանի որ այդտեղ վիրավորանք ու ծաղր է տեսնում, փոխարենը բոլորին առաջարկում է օգտագործել «երգիծանկար» բառը, որը դեռ նոր է, բառարաններում էլ չկա: Ըստ նրա՝ Հայաստանում 2-3 գործող երգիծանկարիչ կա:

-Շա՞տ են նեղանում Ձեզնից:

-Ո՞վ չի նեղանում, բոլորն էլ նեղանում են, կարող է ցույց չտան, բայց ես ինձ վրա գիտեմ. երբ իմ շարժն արեցին, ոչ թե նեղացա, այլ «մանդրաժ» ընկա, ասացի, ո՞նց, ես էսպե՞ս եմ: Մարդը միշտ իրեն չի նայում կողքից: Դա նաև սթափեցնող է: Սկզբից շոկային վիճակ է, հետո սկսում ես քննարկել, հետո կամ համաձայն ես լինում, կամ ոչ: Նկարիչը տեսել է քո մեջ այն, ինչ դու չես տեսնում: Մենք սիրում ենք քողարկվել, հետաքրքիր պատեր ենք շարում մեր շուրջ, իսկ երգիծանկարչության մեջ բացահայտում ես քո էությունը: Այդ առումով աշխարհում երգիծանկարչությունը, գրաֆիկան, քանդակը խառնվել են իրար:

-Եղե՞լ են դեպքեր, որ Ձեզ դատի են տվել երգիծանկարի պատճառով:

-Փորձել են: «Առավոտում» աշխատելու տարիներին մի դատավոր էի նկարել: Դատավորն ասաց, որ դատի կտա ինձ, իսկ լրատվության օրենքն այնպիսին է, որ կամ պետք է ներողություն խնդրես, կամ հերքում տաս, ու երբ ես երկրորդ երգիծանկարով հերքեցի, այն ավելի ծիծաղելու ստացվեց, քան նախորդը: Հետո այդ դատավորը հասկացավ, որ ավելի լավ էր ձայն չհաներ, քանի որ ամեն բան ավելի կխորանար: Ու այդ երկրորդ երգիծանկարը Բելգիայում առաջին տեղը գրավեց: Երգիծանկարով հերքումն ավելի ծիծաղելի է ստացվում:

Մեր առաջին նախագահի գլուխը միշտ ուղղանկյուն էի նկարում, ունքերը Մասիս սարի նման, մի աչքը նայում է դեպի այս կողմ, մյուսն՝ այն կողմ:

-Ու դա ո՞նց էր ընդունում Լևոն Տեր-Պետրոսյանը:

-Պատկերացրեք, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը մեջներից ամենահանգիստն էր ընդունում, Վանո Սիրադեղյանն էլ էր շատ հանգիստ ընդունում: Ողորմածիկ Վազգեն Սարգսյանը չէր ընդունում, իսկ ամենաահավորը, որ չէր ընդունում, Բաբկեն Արարքցյանն էր: Նրա ձայնը շատ որոշիչ էր, երկու անգամ էլ ոստիկաններով ցուցահանդես փակեցին, այսինքն՝ ցուցահանդեսը նույնիսկ չբացվեց: Ես հասկացա, որ շրջապատի մարդիկ, ովքեր ուզում էին հաճոյանալ նրան, այդ գործն ավելի շատ առաջ տվեցին՝ վախենալով, որ հանկարծ իրենց գլխին մի բան չգա, շառից-փորձանքից հեռու՝ փակեն:

-Իսկ Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանն ինչպե՞ս են ընդունել իրենց երգիծանկարները:

-Ես չգիտեմ ինչից էր, բայց Քոչարյանի ժամանակ բավական երկար ժամանակ չէին թողնում ավանակ նկարեի:

-Ո՞վ չէր թողնում:

-Երբ մամուլին նկար էի տանում, որի մեջ ավանակ կար, որը կապ չուներ նրա հետ, չգիտես ինչու, ասում էին՝ արի էս գործը չդնենք, նեղանում են: Քոչարյանի օրոք ավելի շատ սկսեցի անիմացիոն ֆիլմեր անել, որոնք «ԱԼՄ»-ն շատ կարճ ցուցադրեց, որովհետև զանգում էին, ասում էին՝ դադարեցրեք, մի ցուցադրեք: Այն ժամանակ ասում էին՝ բոլորին նկարի, իրեն մի նկարի: Չգիտեմ, ինքը հումորի զգացում քի՞չ ունի, թե՞ ուրիշ ձև է վերաբերվում հումորին, կամ ինքը շատ ինքնասեր է, նարցիզմով է տառապում, այսինքն՝ թերությունները չի ուզում տեսնել:

Սերժ Սարգսյանն ավելի լիբերալ է: Իրեն նկարեցի ընտրություններից առաջ, հետո, բայց էլի նրա կողքին գտնվող շրջապատն է վախենում, նրանք են ուզում արգելել:

-Այդ շրջանի երգիծանկարներից մեկում Սերժ Սարգսյանն ու Րաֆֆի Հովհաննիսյանը լվացարանում էին, որտեղ մեկը նայում է դիմացինի դեմքին, մյուսը՝ ծոծրակին: Ի՞նչ արձագանք ունեցավ այդ լուսանկարը:

-Արձագանքը ո՞րն է, եթե դու տեսել ես, քո մեջ է արձագանքը: Չեմ էլ հետևում, թե ով ինչ կասի: Դա, կարծես, ցույց է տալիս քաղաքական իրավիճակը: Ընդհանրապես, ցանկացած գործ, որ արվում է, կա՛մ հետք է թողնում, կա՛մ ոչ: Ինչ-որ բան փոխվում է մարդկանց ենթագիտակցության մեջ:

-Ձեզ ազա՞տ եք զգում երգիծանկարչության տարածքում հիմա:

-Չէ... Կարող եմ նկարել այն, ինչ ուզում եմ, բայց քանի որ այն միշտ զուգորդվում է լրագրության հետ, այսինքն՝ եթե կոնկրետ թեմա է, պիտի ինչ-որ բան անես այդ թեմայով, արդեն կառուցվածքային լրիվ ուրիշ բան է: Մենք լրագրողական, երգիծանկարչական դպրոց չունենք, չեմ ասում, թե ուրիշ տեղերում փայլուն է: Ես հետևում եմ, շատ ու շատ երկրներում՝ ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում, Ռուսաստանում, երգիծանկարիչները բողոքում են, որ ազատ չեն կարողանում ստեղծագործել: Իսկ ազատ ստեղծագործելն այն է, երբ կա պատվիրատու: Այսօր մենք երգիծանկարչության պատվիրատուներ չունենք:

-Հիմա կա՞ ինչ-որ թեմա, որ թույլ չեն տալիս երգիծանկար անել:

-Չէ, երբ արդեն մի քիչ անուն էլ ես ունենում, արդեն շառը գցում են քեզ վրա, ասում են՝ դե ինքն է, էլի: Դու էլ արդեն չես ուզում ընկնել պատմությունների մեջ, երբեմն մի սուր խոսքի կամ սուր նկարի համար շատ եմ տուժել: Մի անգլիացի դիվանագետ ասել էր. իշխանությունը քեզ չի սիրում, բայց փոխարենը ժողովուրդն է սիրելու: Մենք ոչ թե ընդդիմադիր ենք, այլ պետք է բժշկի պես ախտորոշենք հիվանդությունը: Սա է խնդիրը: Մենք չենք կարող ասել, թե ամեն ինչ լավ է: Հատկապես, քաղաքական երգիծանկարչությունը չի կարող այդպես լինել: Մենք հիշվում ենք այն ժամանակ, երբ ընդհանուր մեծ թշնամի ունենք, այսինքն՝ ասում են՝ ադրբեջանցիների վրա եկեք նկարենք, ինչպես, ասենք, 1915 թ.-ից առաջ ու հետո թուրքերի վրա էին անում, կամ գերմանացիների վրա ռուսներն էին անում, նույնն ամերիկացիներն էին անում, երբ տեռորիստական ակցիաներ սկսեցին թալիբների դեմ: Այսինքն՝ սա նույնպես զենք է. էն ժամանակ, երբ պետք ես գալիս, նոր հիշում են քեզ:

-Երգիծանկարիչների ասոցիացիայի ղեկավարն եք: Ասոցիացիան ինչո՞վ է զբաղվում:

-2003 թ. է պաշտոնապես բացվել ասոցիացիան: Մենք ցուցահանդեսներ ենք անում, մեզ դահլիճներ չեն տալիս, մենք փողոցներում ենք ցուցադրվում: Առաջիններից էինք, որ լվացք էինք փռել կինո «Մոսկվայի» դիմաց: Օրինակ, անցած տարվա փառատոնին՝ «Արևավիշապին», խնդրել էինք քաղաքապետարանին ինչ-որ ձևով աջակել այդ միջոցառմանը, և պատկերացրեք, փառատոնից մի շաբաթ առաջ քանդել էին կինո «Մոսկվայի» դիմացի հատվածը, բայց կարող էին, չէ՞, մի շաբաթ հետո անել դա: Չէ, իրենք հենց ամենամեծ փոսն էլ փորել էին հենց փառատոնի օրը: Փառատոնին մասնակցում էր 65 երգիծանկարիչ տարբեր երկրներից: Իրանից 3 ավտոբուս մարդ էր եկել հատուկ այդ փառատոնի համար, ու այդ մարդկանցից շատերը չկարողացան գտնել տեղը, որովհետև տեսան, որ մեր ասած վայրում փոս են փորել:

-Հետո ի՞նչ եղավ:

-Հետո դա կատակի վերածելով՝ ասացի, որ կինոփառատոնին խալի են փռում, իսկ երգիծանկարչության փառատոնին՝ փոս են փորում: Իհարկե, բացումը եղավ, և՛ նախարարությունից էին եկել, և՛ հյուրեր էին հրավիրված, փառատոնն անցկացվեց բարձր մակարդակով: Մենք մի ցուցահանդես էլ արել էինք Հայաստանում Ռուսաստանի դեսպանատանը: Հետո մի անգամ առաջարկեցի պատմական երգիծանկարների ցուցահանդես կազմակերպել 1915 թ.-ի մասին: Կան նյութեր, որոնք նկարվել են 1855 թ.-ից, որոնք տպվել են մեր մամուլում, և դրանք նկարել են անգլիացիներ, գերմանացիներ, ռուսներ, հայեր: Երբ տեսա այդ նյութերը, որոնք իրոք պատմական-փաստագրական են, ինչպես ասենք, սուլթան Համիդի ժամանակ արգելում էին մեծ քթով մարդ նկարել՝ կին լինի, թե տղամարդ, հենց մեծ քիթ էին տեսնում, ասում էին՝ նկատի ունես սուլթան Համիդին: Հաջորդ տարի Եղեռնի զոհերի 100-րդ տարելիցն է, և էլի ուզում եմ անդրադառնալ այդ թեմային, քանի որ հարուստ նյութեր ունեմ: Այս անգամ ուզում եմ մշակույթի նախարարության հետ բացել այդ ցուցահանդեսը, որովհետև մենք ոչ թե պետք է լացենք, ասենք էսպես-էսպես բաներ են եղել, այլ մտածենք հետևանքների մասին, թե ովքե՞ր են կանգնած դրա հետևում: Երգիծանկարներում պարզ երևում է, որ և՛ անգլիացները, և՛ գերմանացիները, և՛ ամերիկացիները, և՛ ռուսները մեղավոր են: Ամերիկացիները ջարդից առաջ մեծ-մեծ որբանոցներ էին սարքել: Իրենք գիտեի՞ն, որ ջարդ է լինելու, որբանոցներ էին սարքում, կամ, ասենք, նույն գերմանացիները, որոնք երգիծանկարներում կողքից նայում էին, թե ոնց է թուրքը կոտորում հային կամ թուրքը զենքը ոնց է տալիս քրդերին, որ կոտորի: Ես չեմ ասում, թե հայերը շատ անմեղ էին, ուղղակի մենք հավատալով, որ ամբողջ աշխարհը միգուցե մեզ կարող է օգնել, դիմում էինք ուրիշների օգնությանը: Մեծ քաղաքականության մեջ միշտ զոհ են հանդիսացել: Խրիմյան Հայրիկն ասում էր՝ թղթե շերեփով գնացինք... Սխալ է ասում: Մենք ենք եղել կաթսան, մեզանից էին կերակրվում:

Մենք շատ նման ենք աղբյուրին, մեր գեների մեջ այդ ջրի զուլալությունն է, հենց ուզում ենք դառնալ գետ, ավերվում ենք, հասկանո՞ւմ ես: Ամենամեծ ինֆորմացիան պահված է ջրի մեջ: Մենք պետք է գնահատենք մեր արժեքները: Այս առումով մեր հումորն էլ է շատ մաքուր: Հիմա փորձում են կեղտոտել մեր աղբյուրները, էն որ մենք անընդհատ խփում ենք մեր դոշին, ասում ենք՝ վատն ենք, վատն ենք... Դա ինքնամաքրման ձևերից մեկն է: Երբեք չեմ լսել, որ ռուսն ասի՝ ռուսներն ինչ կեղտոտ ազգ են, կամ չինացին ասի այդ նույն բանը: Մենք մեզ թույլ ենք տալիս: Ամբողջ աշխարհն է մեր դեմ, մենք մենակ ենք, բայց առանց մեզ իրենք չեն կարող, որովհետև եթե աղբյուր չլինի, գետը ո՞նց կլցվի:

-Ինչո՞ւ եք երգիծանկար անում:

-Ես լավ գեղանկարիչ եմ, լավ գրաֆիկա ունեմ և Օպերայի թատրոնում էլ աշխատում եմ, ներկայացումներ եմ բեմադրում և այս տարի էլ պետք է բեմադրեմ «Ռիգոլետոն»:

Փոքր ժամանակից երգիծանկարներ էի անում, ու դա ընդունում էի որպես լուրջ արվեստ: Երբ Արամայիս Սահակյանի մոտ տարա իմ երգիծանկարները, մեծ սիրով տպեց, իհարկե, նկարների ներքևում մեկնաբանություններ էր գրում, որոնք ինձ դուր չէին գալիս, բայց երևի պետք էին, ողորմի իրեն: Ես հասկացա, որ այդ դաշտը կարիք ունի օգնության: Հայաստանում այնքան անլուրջ են վերաբերվում դրան, «ճ» կլասի նկարչի են վերաբերվում, իսկ լինելով միջազգային մշակույթի սիրահար, գիտեի երգիծանկարի արժեքը ու մի տեսակ վատ էի զգում, որ հայերս, ունենալով այդքան բարձր ճաշակ, արվեստ, հումոր, մեր երգիծանկարչությունը ամենա-«ճ» կլասի վրա է: Ես հիմա չեմ ասում, թե բարձրացրել եմ այդ կլասսը, չէ, ուղղակի չեմ թողել, որ այն մեռնի: Այս տարի փորձում եմ Ճարտարապետաշինարարական ինստիտուտում բացել այդ բաժինը, այնտեղ արդեն դասեր եմ տալիս, բայց դեռ պաշտոնապես չի բացվել բաժինը:

-Եթե համառոտ ձևակերպեք, կասե՞ք՝ ի՞նչը Ձեզ չի հերիքում մեր երկրում այսօր:

-Ինձ թվում է՝ ամեն ինչ էլ հերիքում է, ինձ թվում է՝ այսպես էլ պիտի լիներ: Եթե շատ լավ նախագահ ունենայինք, ուրիշները կխփեին դրսից: Ես կատակի եմ վերածում, բայց մեծ քաղաքականությունն այդպիսի բաներ սիրում է: Շատ գոհ եմ, որ դեռ ինքներս քննադատում ենք մեզ, ամեն ապուշ կոչերի հետևից չենք գնում, հետո ես էս ազգի վրա զարմացա 88-ին, ամբողջ աշխարհը զարմացավ, երբ մի մարմին էր դարձել: Մենք հաջողության լիքը տարիներ ենք ունեցել անկախությունից առաջ ու հետո:

Դարեր շարունակ ընտանիքն է եղել մեր պետությունը, մեր դպրոցը. մայրն է սովորեցրել, տատիկն է սովորեցրել: Մենք հարյուրտոկոսանոց ոչ քրիստոնյա ենք եղել, ոչ կոմունիստ ենք եղել, ոչ էլ լիբերալ: Մենք ունենք մեր հայկական կանոնադրությունը, ներքին ձայնը: Դա աղբյուրի ձայնն է, որը զնգալով ասում է՝ մի գնա, գործ չունես: Այ, հիմա որ խխունջի նման հետ ենք քաշվել, դեռ չենք հասկանում, թե ինչ է կատարվում: Առաջ պետք է չընկնենք, այ, եթե սկսեն հրահրել, ասեն՝ գնացեք, բողոքեք, կռիվ արեք, եթե սկսենք գնալ դրա ետևից, հաստատ տակ կտանք: Այ, սա է պակաս: Մի քիչ հասկանանք, էլի, ինչ է կատարվում: Ցանկացած ղեկավար փոխելը մի րոպեի բան է, բայց նրա տեղն ո՞ւմ ես դնում... Չունես... Ինչո՞ւ չունես... Ամբողջ ազգով դեռ «ստարտովի» վիճակի մեջ ենք:

-Վազք կլինի՞:

-Ինձ թվում է՝ կլինի, մենք շատ հանճարեղ ազգ ենք, միշտ էլ դուրս ենք եկել տակից, ուղղակի մեր հաջողությունը մյուս երկրները չեն ներում, և վերջ: Իսկ դա մեր շնորհքից է գալիս: Մեր հաջողությունները երբեք չեն ներվել: Սա է:

Լուսանկարը՝ Ս. Թորոսյանի ֆեյսբուքյան էջից