Արիւնալի  պատերազմէն  3 տարի անց  մենք  չենք  յաջողած Սուրիահայութեան անվտանգութեան խնդիրը լուծել 

Ամերիկահայ լրագրող Ստեփան Փարթամեան Ֆէյսպուքեան գրառում մը   կատարելով  հարց տուած է, թէ  վերջին տարիներուն   աշխարհացրիւ  շուրջ տաս միլիոն հայերէն քանին Քեսապ այցելած են կամ գուցէ մտածած  հայկական այդ գիւղին մասին:

Դիտարկումը տեղին է: Սուրիոյ  արդէն  հազար օրերու արիւնայեղ  եւ ոճրային  անսպասելի տեսարաններով   ընդգծուած  պատերազմէն  ետք  հայերս չենք կարողացած  վճռել մեր ընելիքը: Ամէնօրեայ մահ ու կենաց  պայքարի  աքցանին մէջ  յայտնուած սուրիահայութեան տագնապին առընթեր   ցարդ տրուած նիւթական եւ այլ  ձեւի օժանդակութիւնները ցաւօք չեն կրցած լուծել սուրիահայութեան անվտանգութեան  ամէնէն առաջնահերթ խնդիրը:

Սուրիահայութեան տունդարձը  ապահովելու Հայաստանի  իշխանութիւններուն կեցուածքը քաջալերական չեղաւ: Այս վերաբերմունքին գլխաւոր պատճառներէն կարելի է համարել Սփիւռքի մարմիններուն  ամէն գնով սուրիահայ գաղութը պահպանելու  մասին  քանիցս բարձրացուած պատգամները: Ու անկարեւոր կը դառնար նաեւ որ նոյնիսկ Քեսապի հայ բնակչութեան   քառասուն  առ հարիւրը    տիրացած է ՀՀ քաղաքացիութեան: Այստեղ օրինական խախտում ալ կայ որովհետեւ ցանկացած երկիր իր քաղաքացիներուն հանդէպ  կարեւոր պարտաւորութիւններ ունի որուն  առաջին կէտը այդ քաղաքացիներուն  անվտանգութեան   ապահովումն է:

Թուրքիան նոր չէ որ  ապստամբներուն նեցուկ ցոյց կու տայ: Թրքական օդուժը ոչ միայն  սուրիական օդանաւեր  վար  առած է, այլ իր սահամանգծի ողջ երկայնքին    ՆԱԹՕ –ի կողմէ Patriot տիպի համակարգեր  տեղադրած է:

Այսքանը որպէս փաստ:

Տխուրն այն է սակայն  որ մենք  հայերս անգամ մը եւս  դէպքերու  բերումով  ինկած ենք թուրքին  կողմէ սարքուած թշնամութեան հին ծուղակին մէջ: Ողբի, ցաւի,   ափսոսանքի  եւ նման զգացումներու եւ լալահառաջ  գրութիւններու  գրութիւններ կը վխտան ամէնուրեք: Տակաւին ոչ ոք կը մտածէ  իրական ելքեր փնտռելու մասին:

Հերթական անգամ  «Ցեղասպանութեան  ֆոպիա»ն  դրուած է շրջանառութեան մէջ առանց մտածելու որ  յատկապէս Քեսապի խնդրով  այդ  ձեւը   ոչ մէկ օգուտ կրնայ բերել այսօր  գրեթէ պաշարման տակ յայտնուած եւ  Լաթաքիա  ապաստանած հայերուն: Գաղտնիք ալ չէ, որ մենք վարժ ենք  այս երանգին որ  ամէնէն  հանգստաւէտ միջոցն է: Թուրքին աչքը դուրս հանելը ճիգ չի պահանջեր: Սակայն  թուրքը մեղադրելը  ոչ մէկ ձեւով կրնայ  տագնապի մէջ ապրող սուրիահայութեան համար  դրական  տեղաշարժ   ստեղծել:

ՄԱԿ-ը պարզապէս կրնայ մեղադրել  ապստամբները,  նոյնը պիտի ընեն  Գոնկրէսն ու Ռուսիոյ  Պետ Տուման ու  այս մեղադրական յայտարարութիւններէն ետք ոչինչ: Անոնք արդէն երեք տարիէի ի վեր կը մեղադրեն ու  պիտի շարունակեն նոյն ձեւով վարուիլ  այս դէպքին հետ եւս:

Շահան Նաթալին հայու կրած պարտութիւններու մասին

Շահան Նաթալի  իր  «Թուրքերը եւ մենք» յայտնի աշխատութեան մէջ եւ անդրադառնալով Թուրքիոյ հետ մեր ունեցած   ճակատումներուն ու  անկէ մեր կրած պարտութիւններուն մասին կը գրէ ՝

«Թուրքը տգէտ է, հայը խելացի, թուրքը վայրենի է, հայը՝ կիրթ թուրքը անարխիստ է, հայը արհեստաւոր, թուրքը աղքատ է հայը հարուստ  ու մինչեւ այնտեղ որ թուրքը  դիւանագէտ չէ, հայը ՝ քաղաքագէտ... հետեւաբար թուրքը մեռնում է, իսկ հայը ՝ վերածնուում: Հայ քաղաքական ճակատագրի մեծագույն ոճրագործութիւնը կատարել է  այն մարդը, որ  առաջին անգամ  այս ակնոցը դրեց հայի աչքերին,  եւ ժամանակի ընթացքում  այն մեզ կուրացրեց այն աստիճանի, որ իրերը չենք կարողանում տեսնել իրենց իրական գունով: Կարելի է երեւակայել մեր  կուրութեան չափը, երբ , օրինակ, գիւղացու զաւակ  հայ մի  խմբագիր   յայտարարում է , թէ սուլթան Համիտը  դիւանագէտ չէր: եւ սա փաստ է:»

Այսպէս կը դիտարկէ Շ. Նաթալի  ու նաեւ գաղտնիք չէ որ  մեր ժողովուրդին  համար առաջին թշմանին  ոչ թէ սովորական թուրքն է այլ թրքութեան մաղձին  ու  արեան  մէջ խեղդուած թուրքը որուն համար հայատեացութիւնը  շեշտուած յատկանիշ է: Խնդիրը սակայն  մեզ մօտ հայատեաց թուրքին հետ վարուելու  եղանակի պակասն է: Այդ  անհրաժեշտութիւնէն հրաժարիլը եւ  պայքարի միջոցը  սոսկ մեղադրանքի եւ հայհոյանքի վարագոյրին ետին կանգնելով  լուտանքներ տեղացնելը  ոչ մէկ բան կրնան փոխել: Ընդհակառակը կը շեշտեն մեր անկարողութիւնը:

Նաթալի նոյն աշխատութեան մէջ  կը խօսի  ոչ միայն թուրքին կողմէ մեզի տրուած հարուածներուն մասին այլ մանրամասնօրէն կը ներկայացնէ  հզօր տէրութիւններու մօտեցումը մեր խնդրին: Այս առումով ան կը գրէ ՝

«Սակայն ինչո՞ւ պարտուեցինք:

Հատորները պատասխանում են, որ  առաւելապէս արտաքին այն պատճառներից, որոնք  մեծ դեր  են կատարել մեր պարտութիւնների մէջ:

Ռուսը  դաւաճանել է մեզ: Դէպի միջերկրական ելնելու ճանապարհն է կամեցել ունենալ առանց հայի, եւ այդ ծրագիրը առաջ է տարել մի կողմից մեզ քաջալերելով.միւս կողմից թուրքի ձեռքով մեզ կոտորել տալով:

Անգլիացին ի շահ իր արեւելեան քաղաքականութեան եւ տնտեսական շահերի ծախել է մեզ:Ֆրանսիացին մեր զէնքերով ու արիւնով Կիլիկիան գրավելուց յետոյ, թուրքի բարեկամութիւնը վաստակելու համար, մեզ անզէն լքեց՝ թուրք  յաթաղանի առջեւ:

Իտալացին իզմիրը իրենը համարելով, թուրքին զէնք տուեց  Յոյներին դուրս նետելու համար եւ հրդեհի մէջ այրեց մեզ:

Ամերիկացին գեղեցիկ ճառերով օրորեց մեզ եւ նաւթի մի քանի հորերով խարոյկեց մեր  դատը:

Սրանք  միայն նմուշներ են,  որոնցից ամեն մեկի ետեւում կա ահաւոր ողբերգութիւն:»

Այսօր շատերը յանդգնութիւն կը համարեն  իրար խառնել թուրքն ու արաբը

Վերադառնալով Սուրիոյ թեմային մտահոգիչ է նաեւ  որ մեզմէ շատեր  առանց ճիշդ գնահատելու  դէպքերու դրոյթը  այսօր յանդգնութիւն կը համարեն  իրար խառնել թուրքն ու արաբը , նոյն գոյնով ներկայացնել իսլամն ու թուրքը մինչ ատոնք  բոլորովին տարբեր բաներ են: Դարերէ ի վեր առկայ այս խնդրին  մենք առանց  գիտակցելու լուծումներ կը մատուցենք ու  կը փորձենք միաւորել թուրքն ու իսլամը մոռնալով  յատկապէս,   որ  նոյն քեսապահայերը կամ անոնց  նախահայրերը թուրքի եաթաղանէն փրկուելով   արաբին հետ  կիսած են հաց եւ ճակատագիր: Ու եթէ տեղ մը  Թուրքիոյ  եւ  ծայրայեղ իսլամականերու շահերը (այս դրոյթն ալ կը մնայ հարցական) կը միաւորուին  յանուն հանգրուանային  խնդրի մը լուծման  ապա  պէտք է  որ մենք այդ երկու հատուածներուն տարբերութեան մասին  խօսինք:

Առկայ կարմիր թելին միացման  փորձով  մենք յաւելեալ անորոշութիւն, յաւելեալ վնաս   եւ   յաւելեալ «Հայկական ճակատագիր»  կամ «Հայու  բախտ»    վերագրումները շեշտակիօրէն  ջուրի երես կը հանենք:

Ասկէ զատ եթէ պահ մը ընդունինք  որ այս դէպքերուն իրական հեղինակը  Թուրքիան է  ապա ո՞ւր էինք  մենք անցնող երեք տարիներուն: Ո՞ւր էին մեր  նախարարներն  ու  դիւանագէտները , արաբագէտներն ու  խմբագիրները: Պարազպէս  անոնք զբաղած էին  հալէպահութեան մասին տեսանիւթեր  դիտելով, մամլոյ ասուլիսներ տալով   կամ   լաւագոյն պարագային  Երեւանի մէջ Հալէպի կերակուրներու փառատօն կազմակերպելով կամ  մարդկային նախնական  օժանդակութիւններ տրամադրելով:

Ոչ ոք մեղաւոր է  այստեղ: Երեւելի  մեղքը  ազգային անվտանգութեան  իմաստ ունեցող  սուրիահայերու անվտանգութեան  հիմնարար  անհրաժեշտ մարմնի մը բացակայութիւնն է որ ցայսօր գոյութիւն չունի:

Խանութպան  ժողովուրդի մը հերթական մօտեցումն է այս ամէնը,  երբ  ազգի զաւակները դրուած են հրդեհի ու մահուան կրակներուն առջեւ իսկ ան  ի մի խմբուած է հարիւր տարի առաջ իր  ջարդուած  զաւակներու սրբադասման  խնդիրը քննարկելու:

Մեզի այդպէս  պատահած  է  միշտ:

Այս բոլորէն անդին ինչ պիտի ըլլա՞յ վաղը : Այս է հարցումը հիմա:

Քեսապի  համար նիւթական  օժանդակութիւններ  ապահովելով, «Հաշթէք»ի   նախաձեռնութեամբ իսլամիստներու նկարներ տեղադրելով ու եղած դէպքը  ՄԱԿ-ի ամպիոներուն  առջեւ  քարոզչական զէնքի վերածելով  թերեւս կարելի է ամոքել   իրենց օճախը պարտադրաբար լքած ու գաղթականի կարգավիճակ ստացած քեսապահայերուն վիշտը  բայց   այդ բոլորը  լուծում չեն կրնար բերել խնդրին: Բացի ասկէ  եւ հիմնուելով Լաթաքիա հաստատուած  քեսապահայերու վկայութիւններուն վրայ կարելի է  բացայատօրէն ըսել  որ  Լաթաքիան ալ ապահով վայր մը չէ   ու դէպքերը նոյնպէս կրնան  այդտեղ եւս կրկնուիլ:

Բացի ասկէ աւելի վտանգաւոր է նաեւ Հայաստանի   զինուորական միջամտութեան կամ Քեսապ  զինեալ  ուժեր ղրկելու  մասին խօսիլը:

Այս առումով  տեղին էր Արամ Ա. Կաթողիկոսի Քեսապի  խնդրին ՄԱԿ-ի հարթակ փոխադրելու ճիգը հակառակ անոր որ այդ դիմումին ցարդ ոչ մէկ  գործնական արձագանք կայ: ՄԱԿ-ի միջամտութեան խնդիրն ալ  յուսալի չէ մանաւանդ որ միջազգային հանրութեան համար Սուրիոյ մէջ սպաննութիւններու դադրեցումը  առաջնահերթութուն մը  չէ  այլ  կարեւոր հարցը  Սուրիոյ վարչակարգին ունեցած քիմիական զէնքերու տարհանումն է:

Միւս կողմէ կարեւոր է  տեսնել,   որ Սուրիոյ պատերազմին  ցարդ զոհուած 150 հազար   մարդկային զոհերուն դիմաց  աշխարհը դիտողի դերին  մէջ մտած է ու նոյն արեւմտեան մամուլը (որ մեզի համար յանկարծ դարձաւ արդարութեան հայելի)  շատ ալ տխուր չէ որ   Փաքիստանէն,   Թիւրքմէնիստանէն, Աֆղանիստանէն,  Չէչնիայէն  եւ Եւրոպական երկիրներէ Սուրիա հասած  ամէնէն ծայրայեղ    զինեալները սկսած են զիրար ջարդել:

Այս  մեծ փոթորիկին մէջ մենք նաեւ մոռցած ենք  արաբները: Տակաւին ոչ  մէկ խօսք կ'ընենք այդ մասին: Ու գաղտնիք ալ չէ, որ  արաբական աշխարհի մեծամասնութիւնը այսօր Սուրիոյ իշխող  վարչակարգին դէմ է: Եւ մոռնալով  արաբական աշխարհին  մէջ  մեր ունեցած մենաշնորհները  կը փորձենք  արաբը դարձնել թուրք:  

Քեսապը ազատագրելու մասին եղող մասին բոլոր կոչերը մորֆինով հերթական  անգամ Քեսապի գաղթական ժողովուրդը քնացնել կը նշանակէ:

Քեսապի հայութեան Հայաստան տարհանելը այսօր  ազգային անվտանգութեան համազօր խնդիր է: Նախ դատարկել Լաթաքիան ու ապա տարհանել  դէպի  Հայաստան:

Տակաւին չեմ ուզեր խօսիլ միւս գաղութներուն մասին  որովհետեւ Միջին Արեւելքի  Քրիստոնեայ հատուածներուն ապագան  փայլուն չէ: Սա փաստ է,  ոչ փափաք ոչ ալ ենթադրութիւններու  վրայ հիմնուած դիտարկում:

Միջին արեւելքի հայութիւնը  վաղ թէ ուշ պիտի հեռանայ ու ճիշդ կ'ըլլայ որ Հայաստան տէր կանգնի  այդ մարդկային ներուժին այլապէս նոյն այդ հատուածները կրնան իրենց աչքերը բանալ   Ամերիկայի եւ Գանատայի  ափերուն: