Իրիկունը արջը ձորից դուրս եկավ, իրեն տվեց ուրթի մեջտեղը: Շուն, կաթ, կթվոր իրար խառնեց  ու`էլի ձորը` հետը տանելով  դասատու Գևորգ Աբովյանի  տատի, ամոթ է ասելը, էնիքը, էն էլի, որ տատերը հագնում են փեշի տակից: Այդտեղ վրանի մոտ, հրացանը ձեռքին կանգնած էր դասատուն: Իրար տեսան, արջն ու ինքը կանգնեցին իրար երեսի նայեցին, հետո արջն աչքով արեց, վարտիքը վերցրեց ու`ձորը: Դասատուն  հրացանը ձեռքին ընկել  էր  ու ծիծաղից գալարվում էր…

                                                                      Հրանտ Մաթևոսյան «Ահնիձոր» 

Դսեղի, Լալվարի և Ջիլիզայի անտառտնտեսություններին պատկանող Մոտկորի, Շնողի, Շամլուղի և  Ջիլիզայի  անտառներում  արջ մեկ-մեկ  է երևում, վայրի խոզերը  վերացել են, վտանգված է նաև եղնիկների գենոֆոնդը: «Անկախության գործընթացը որ եղավ, ամեն տեղ  ժողովրդի ձեռքը զենք ընկավ: Սոված ժողովուրդ, զենքը ձեռքին, ո՞նց կլինի:  Գել ու աղվես էլ էին խփում ու միսն ուտում, ինչ մնաց արջ, կխտար ու վայրի խոզ չխփեին: Մեր անտառների կենդանիների 80 տոկոսը վերացել է»,- ասում է  նախկին  որսագետ  Գագիկ Անտոնյանը:

«Լալվարի» անտառտնտեսության պատասխանատուները մեզ հայտնեցին ,որ  վերջին տարիներին վայրի խոզերի վերացմանը նպաստել է  նաև ժանտախտը: Կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր  Բարդուխ  Գաբրիելյանի   ու ՀՀ բնության պահպանության միության նախագահ Մամիկոն Ղասաբյանի ուսումնասիրություններն ասում են, որ կենդանական աշխարհը վերանում է  նաև մասայական անտառահատումների, Թեղուտի և Շամլուղի բաց հանքերի ու պոչամբարների պատճառով:

Թեղուտի հանքի շրջակայքում գիտնականները 2014թ.-ին   ուսումնասիրություններ են կատարել:  «Հանքի տարածքում կենդանիները վերացել էին: Հանքի վերևներում մի քանի կենդանիներ նկատեցինք, դրանք էլ կվերանան հանքի շահագործումից հետ»,- վստահեցրեց  Բարդուխ Գաբրիելյանը: Մամիկոն Ղասաբյանն էլ ասաց, որ այդ   ուսումնասիրությունները  կատարվել են այն ժամանակ, երբ  հանքավայրի աշխատանքերն ավարտվել և բնապահպանական լուրջ վնասներ էին առաջացել:  

«Մեր  Դուքանաձորում  արջը, կխտարն  ու վայրի խոզը անսահման են եղել: Թեղուտի  հանքավայրը  սփռված է հենց Դուքանաձորում: Հանքավայրում էդքան  տեխնիկա  է աշխատել ու անտառ է հատվել, էլ Դուքանաձորում արջ, եղնիկ ու վայրի խոզ կմնար»,-ասաց Շնողի անտառապետ Սերգեյ Շախկյանը:  Մամիկոն Ղասաբյանը  նկատեց, որ օրենքով սահմանված ժամկետում`5 տարին մեկ անգամ, նաև ըստ անհրաժեշտության, անտառներում կենդանական աշխարհի պետական հաշվառում և մոնիտորինգ չի իրականացվում, որի պատճառով չեն կանխվել կենդանիներին  սպառնացող սպառնալիքները:

«Բնապահպանական ծրագրով նախատեսվում է կենդանինների մոնիտորինգի և հսկողության իրականացում, սակայն դա չենք իրականացնում` պետբյուջեից մեզ գումարներ չհատկացելու պատճառով»,-մեր հացմանը այսպիսի պատասխան տվեց բնապահպանության նախարարության  բնապահպանական ծրագրերի և մոնիտորինգի վարչության պետ Աշոտ Հարությունյանը:

«Կենդանական աշխարհի պետական մոնիտորինգը իրականացվում է կենդանինների տարածվածության, քանակի, ներկա վիճակի, ինչպես նաև դրանց ապրելավայրերի, բնադրավայրերի, միգրացիայի ուղիների, էկոհամակարգերի որակի ամբողջականության գնահատման, բացասական երևույթները ժամանակին հայտնաբերելու և կանխարգելելու նպատակով»,- գրված է «Կենդանական աշխարհի մասին» ՀՀ օրենքում:

Որսագետ Գ. Անտոնյանը  հիշում է, որ խորհրդային ժամանակներում Մոտկորի, Շնողի, Ծաղկաշատի Աջրա և Չաթինդաղի անտառներում բնակվում էին մեծ  քանակությամբ արջեր, վայրի խոզեր, եղնիկներ, գայլեր, աղվեսներ, նապաստակներ ու  կզաքիսներ: Ամենաորսառատը Մոտկորի ու  Շնողի անտառներն են եղել:  Որսագետի պատմելով՝ ժամանակին իրեն  30-40 հատով վայրի խոզերի խմբեր են  հանդիպել Մոտկորում ու Շնողում:

«Հիմա մեր անտառներում  համարյա կարելի է ասել արջը հատուկենտ է երևում, եղնիկ դեռ կա: Արջը մի տարածքում չի նստում, ման է գալիս: Որտեղ կեր` աճար և կաղին կա, նրանք անտառի այդ տարածքներում են ման գալիս:  Անցյալ և նախանցյալ տարիներին հետքերը երևացել են: Ծաղկաշատի Աջրա հանդումը արջ տեսնողներ են եղել»,- ասաց որսագետը: Վերջինս  դժգոհեց  որսորդներից, որ ամառ, գարուն հաշվի չեն առնում, հրացանն ուսերին  մտնում են անտառ, ինչ հանդիպում է, խփում  են:

«Իսկ մեր ժամանակաշրջանում գարունը եկել է, զենքը  յուղել ենք մի կողմ ենք դրել, մինչև ծառի տերևի թափվելը»,-հիշեց  նա:  Նրա ասելով, հիմա եղնիկի որսն ազատ է`տեր ու տիրական չկա: Գ.Անտոնյանը  նաև մտաբերեց, որ  2013թ.  «Հայանտառի» տնօրեն Մարտուն Մաթևոսյանը եկել է «Լալվարի»  անտառտնտեսություն ու ասել, թե ամբողջ Հայաստանի որսագետների կազմը`մոտ 70 մարդ, կրճատվել է: «Եթե  ամբողջ որսագետների կազմը կրճատվում է, էլ անտառում կենդանի  կմնար»,-հարցրեց  Գագիկը:  «Հայանտառ» ՊՈԱԿ-ի անտառների պահպանության և պաշտպանության  բաժնի  պետ Արտաշ Մանասերյանից հեռախոսով մեզ չհաջողվեց տեղեկություններ ստանալ Լոռու անտառների կենդանական աշխարհի պահպանության և պաշտպանության վիճակի մասին:

 «Մարտուն Մաթևոսյանը հանրապետությունում չէ, գլխավոր անտառապետ Պետրոսյանն էլ տեղում չէ, առանց նրա թույլտվության չեմ կարող տեղեկություններ հաղորդել, ինձ համար անախորժություններ կառաջանան»,- ասաց Ա. Մանասերյանը:

Շնողի անտառապետության անտառապետ Սերգեյ Շախկյանն ասաց, որ որսագետներին  կրճատելուց հետո վայրի կենդանիների   պահպանությունը հանձնվել է  անտառապետերին: Ս. Շախկյանը վստահեցրեց, որ վերջին մի քանի ամիսներին  ուժեղացված հսկողություն է սահմանվել Լալվարի անտառտնտեսության  անտառներում: «Իրականում մենք  տեղյակ չենք, թե մեր անտառներում ինչքան վայրի կենդանիններ կան:  Մենք այդպիսի հաշվառում չունենք: Տեղյակ չենք ապօրինի որսագողության փաստերի, այդպիսի հսկողություն չենք իրականացրել»,- խոստովանեց Դսեղի անտառտնտեսության պետ Վահե Քառյանը: