Կոռուպցիայի դեմ պայքարի խորհրդին կից ստեղծված մոնիտորինգային հանձնաժողովի դիտորդ Վարուժան Հոկտանյանը` «Թրանսփերենսի ինթերնեշնլ» (ԹԻ) հակակոռուպցիոն ՀԿ-ի գործադիր տնօրենը, պատասխանում է «Հետք»-ի հարցերին:

Ինչպե՞ս եք գնահատում հանձնաժողովի գործունեությունը:

Սկզբից անդամ էինք, հետո դուրս եկանք` 2007թ.-ին: 2010թ.-ից` որպես դիտորդ ենք: Երբ նոր ռազմավարությունն ընդունվեց, ասեցինք` տեսնենք, այս անգամ ի՞նչ կլինի: Բայց մեկ-երկու հանդիպում է եղել այդ ամբողջ ռազմավարության ծրագրի իրականացման ընթացքում: Ես որևէ հրապարակային փաստաթուղթ չեմ տեսել, որտեղ խոսվի, թե ինչ է դա արել: Մեկ նիստ է եղել, ինչ արեցին` հայտնի չէ: Միգուցե ակտիվ աշխատում են, ես չգիտեմ: Ինձ, համենայնդեպս, չեն ասել դրա մասին: Ես ավելի շատ հակված եմ ենթադրել, որ ոչինչ էլ չեն արել:

Կարո՞ղ եք ներկայացնել վերջին շրջանում կոռուպցիայի բացահայտված դեպքերի, դատական գործերի վիճակագրությունը:

Այս րոպեին չունեմ ու անկեղծ ասած՝ դա ինձ առանձնապես չի էլ հետաքրքրում: Գիտեմ, որ բռնում են, եղել են ձերբակալություններ, նույնիսկ աղմկահարույց, բայց ընկալումը և ժողովրդի մոտեցումները, եթե այսպիսին են… Իրական առաջընթաց, համենայնդեպս, ներկա իրավիճակում չկա: Կարող է` մի քանիսին ձերբակալելով կաշառք տալու հաճախականությունը մի քիչ ավելի քիչ լինի, բայց դրանով կոռուպցիան չի վերանում: Պետական պաշտոնյան նաև ունի օբյեկտներ, դա կոռուպցիա է, չէ՞:

Արդյոք պաշտոնյաներին պատժելը չի՞ փոխում իրավիճակն ու հասարակության ընկալումը:

Եթե դա չի զուգակցվում այլ քայլերով, ինչպես, ասենք, տարանջատումը բիզնեսի և քաղաքականության, մոնոպոլիզացիայի նվազումը, եթե չի փոխվում, շատ քիչ հավանական է, որ ընկալումը լավանա: Դա շարունակվում է նույնը մնալ, բնականաբար, ընկալումը նույնպես շարունակվում է նույնը մնալ: Կարելի է նույնիսկ առանց ձերբակալությունների նվազեցնել կոռուպցիան, եթե այդ նույն տարանջատումն ապահովվի, կամ այլ քայլեր կատարվեն, որոնք կարողանան մոնոպոլիզացիային վերջ տալ:

Հնարավոր է`այդպիսի քայլերի արդյունքում նույնիսկ կարիք չլինի հասցնել գործը ձերբակալությունների: Բայց միայն ձերբակալություններով, այդպիսի քայլեր չկատարելը չի փոխի ընկալումը:

ԹԻ-ը նշել էր, որ պետական ապարատը պատրաստ չէ լուրջ ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների սուբյեկտիվ և օբյեկտիվ պատճառներով: Որո՞նք են օբյեկտիվ պատճառները: 

Որպես օբյեկտիվ պատճառ մենք նշում ենք Ղարաբաղյան հակամարտությունը, տնտեսական բլոկադայի մասնակի պայմանները, նաև մենթալիտետի հարցը: Դա շատ կարևոր հանգամանք է. մտայնությունը չի փոխվում մեկ-երկու օրում, մեկ-երկու տարում: Պետք են ինչ-որ ազդակներ բերեն դրան: Ելք դեպի ծով չունենալը, տրանսպորտային այս խնդիրները, սրանք չեն նպաստում: Բայց դա չպետք է դարձնել միակ բացատրությունը ու, ընդհակառակը, ավելի քիչ ես տեսնում եմ սուբյեկտիվ պատճառները, որ ազդում են բացասաբար, քան օբյեկտիվները: Կառավարման համակարգի թերությունները, խնդիրները, որ կան, սրանք ավելի լուրջ են, քան օբյեկտիվ պատճառները:

Հայաստանում ո՞ր բնագավառներեն են առավել կոռումպացված:

Իրավապահ մարմինները, շատ տարօրինակ կերպով առաջին տեղ դուրս եկավ կրթությունը, որը շատ վատ երևույթ է: Դատական համակարգն է շատ կոռումպացված համարվում, պետական ծառայությունը:

Իսկ բնապահպանական ոլորտի կոռուպցիան:

Երկու պատճառ կա: Առաջինը` դա չի ուսումնասիրվել: Որ դա կա, ես չեմ կասկածում, և բավականին տարածված է, բայց կոնկրետ ուսումնասիրություններ այդ ուղղությամբ չեն արվել: Երկրորդը`մարդիկ «առօրյա հացի» խնդիրներ են լուծում, որովհետև դրանք արդեն իրենց համար կենսական նշանակություն ունեցող ոլորտներն են: Կենտրոնանում է այդ ոլորտների վրա, դրա համար դա (բնապահպանական կոռուպցիան) մի կողմ է մնում:

Այսպիսի խնդիրներ արդեն սկսվում են քննարկվել այնպիսի երկրներում, որտեղ «հացի խնդիրն» արդեն լուծված է: Դա չի նշանակում, որ պետք է աչքաթող անել ու անուշադրության մատնել բնապահպանության կամ այլ ոլորտները: Բայց պետք չէ ակնկալել, որ կլինեն լուրջ ուսումնասիրություններ կամ քաղաքացիների կողմից լուրջ անդրադարձ դեպի այս հարցերը:

Ինչպե՞ս կգնահատեք հակակոռուպցիոն կազմակերպությունների, կենտրոնների գործունեությունը:

Որոշ կազմակերպություններ իրենց ոլորտներում փորձում են ինչ-որ ձև ուղղակի կամ ոչ ուղղակի անդրադառնալ այդ հարցին: Մենք իրավապահ մարմին չենք, մեր հիմնական գործը պետք է լինի մարդկանց ասել` ինչպիսին է իրավիճակը: Մենք պետք է ցույց տանք ուսումնասիրությունները: Դժվար է ասել, թե այսպիսի երկրում դա որքան էֆեկտիվ կլինի, որովհետև, դժբախտաբար, մենք ժողովրդավար պետություն չենք:

Երբ ասում ես այսպիսի խնդիր կա, պետական պաշտոնյան` լինի ընտրովի, թե նշանակովի, լավ գիտի, որ ժողովրդի ձայնով չէ, որ ինքը կընտրվի կամ չի ընտրվի, կնշանակվի կամ չի նշանակվի: Նրանք հասկանում են, որ առանձնապես մեծ դեր չի խաղա հստակ, մաքուր գործունեությունը: Ավելի շատ ոչ կոռեկտ գործոններն են որոշում իրենց պաշտոնում մնալ-չմնալը:

Տարիներ շարունակ նշվում է «քաղաքական կամք» ասվածի մասին: Ըստ Ձեզ` վերջապես ե՞րբ է այն դրսևորվելու:

Չգիտեմ, որովհետև դրա բանաձևը չկա: Տարբեր երկրներում տարբեր ձևով է առաջանում: Դժբախտաբար, դանակը ոսկորին է հասնում, նոր հասկանում են, որ պետք է մի բան անել: Հիմա չգիտեմ`ոնց կլինի: Որևէ բանաձև չեմ կարող առաջարկել, թե ինչ պետք է արվի, որ ծնվի քաղաքական կամքը:

Մոտենում են ընտրությունները, ի՞նչ քայլեր պետք է ձեռնարկել, որպեսզի այս անգամ կոռուպցիայի ավելի ցածր մակարդակ լինի:

ՀԿ-ները պետք է վեր հանեն այդ երևույթը: Մենք մեր գործն անելու ենք: Մոնիտորինգ ենք անելու. նախընտրական քարոզարշավի ֆինասավորում, վարչական ռեսուրսի չարաշահում: Ինչքան կարողանանք, պետք է անենք: Դրանից կլավանա վիճակը, չի լավանա, բարդ է ասել: Մեր հույսն այն է, որ դա ինչ-որ չափով կզգաստացնի:

Բայց պետք չէ ակնկալել, որ մենք ահռելի փոփոխություն կարող ենք բերել մեր գործունեությամբ: Ավելի շատ խնդիրը, որ մենք պետք է լուծենք, մարդկանց մոտեցումները փոխելն է, որ մարդիկ այս ամենը լսելով, կարդալով՝ կամաց-կամաց ավելի անհանդուրժող դառնան, որովհետև մեզ մոտ շատ հանդուրժող են կոռուպցիայի նկատմամբ: Մարդիկ պետք է սկսեն մի քիչ ավելի խիստ նայել այս հարցերին, կապեն նաև իրենց բարեկեցության հետ, որ եթե այսպես խրված, թաթախված ենք կոռուպցիայի մեջ, լավ չենք ապրում: