HY RU EN
Asset 3

Բեռնվում է ...

Էջի վերջ Այլ էջեր չկան բեռնելու համար

Որոնման արդյունքում ոչինչ չի գտնվել

Թատրոնի նյութափոխանակությունը (Էսսե)

Թատրոնի փոխակերպումների և անցողիկության շուրջ երկար մտորումներից հետո մի տարօրինակ եզրահանգման եկա: Զարմանքս մեծ էր և այնքան առաձգական, որ զգացողությունս ինչ-որ տեղ նույնացավ Նյուտոնի և հանրահայտ խնձորի պատմությանը: Թատրոնի` որպես արվեստի տեսակի քայքայման, ավելի ճիշտ` հասարակության անտի-թատերականացման ախտանիշները վերջին շրջանում հստակ երևացին ծափահարությունների այլասերման մեջ:

Կարծում եմ' սխալված չեմ լինի, եթե ասեմ, որ ծափահարությունների տեսակը փոփոխվում է ավելի արագ, քան թատերական ոճերն ու ձևերը: Հասարակության վարժեցումը մասսայական մշակույթին հանգեցրեց նույն այդ հասարակության' արվեստի ոչ միայն ներքին տեսակի ընկալման անկարողությանը, այլև արտաքին, ինչ-որ առումով ձևական մեծարումների փոփոխությանը:

Ծափահարությունների իմաստային ամենամեծ այլակերպումը տեղի ունեցավ վերջին տասնամյակում: Մեր կիսով գավառային մայրաքաղաքում, ավելի ճիշտ' մայրաքաղաքային աղերսներ ունեցող գավառում այնպես ստացվեց, որ թատերարվեստի իրական կորիֆեյները կարճ ժամանակահատվածում մահացան:

Նրանց մահից հետո փոխվեց քաղաքի թատերասրահներում հնչող ծափահարությունների որակը: Եթե 10 տարի առաջ ծափերը կրում էին նոստալգիկ հիշողության և «տեսածի հպարտության» շեշտեր, ապա այսօր հնչող ծափերը առավել աղմուկ և դիսկոտեկային հաճույքի տարրեր են պարունակում: Ծափը դարձավ ոչ թե ներկայացման արժեքը «գնահատելու» միջոց, այլ ձեռք բերեց ներկայացման վերջում դերասանին «Դերից» դուրս տեսնելու և այդ վիճակով բեմի գրեթե մեկ մետրանոց սահմանը «չեզոքացնելու» հնարավորություն:

Ծափահարությունների էստրադայնությունը թատրոն բերեց արվեստի ստեղծագործության «ընկալման» մի նոր տեսակ, որի հիմքում /ըստ էության, այդ տեսակը որևէ հիմք չունի/ ընկալման բացակայությունն է: Թատրոնի' որպես երևույթի գնահատականը զգայական-վերլուծականից հետզհետե փոխվեց վիզուալի: Նոր հանդիսատեսի ծափերը սկսեցին կրել առավել ինտերակտիվ բնույթ և ներկայացումից անկախ մեկ այլ ներկայացման հայտ դարձան:

Այս պահին ուզում եմ մի փոքր շեղվել հիմնական նյութից և խոսել արվեստագետի երջանկության մասին:

Արվեստը հանդիպում է եթե ոչ Անիմանալիի, ապա հաստատ Անսովորի հետ: Ստեղծագործություն, պաթետիկորեն ասված, արարելու զգացողությունը որևէ կանոնի կամ նորմայի մեջ չի մտնում: Այս աննորմալ վիճակը նվիրյալների մոտ հաճախ այնքան երկար է տևում, որ դառնում է նորմալ: Ստեղծագործելու երկարատևությունը /քանի որ արվեստի ճանապարհը հիմնականում կարճ և ոլորաններով հագեցած է լինում/ հնարավոր է ձգձգել միայն «աննորմալ-նորմալի» ճիշտ զգացողության դեպքում:

Երբ ստեղծագործական, ըստ էության հազար պաթոլոգիա ու տարօրինակություն պարունակող եռքը արվեստագետը, ինչ-ինչ ենթագիտակցական-գիտակցական հնարների շնորհիվ, չի վերածում նորմալ վիճակի, ոչ էլ իր կենցաղային նորմալ զգացողությունն է խառնում ստեղծագործական պահի անիմանալիության ու անօրինակության հետ, թարմ, ինքնատիպ ու չտրորված լինելու վիճակն առավել երկար է տևում:

Մի փոքր շեղում ևս: Ըստ իս, երջանկություն կոչվածը, իր զգացողություններով առավել մոտ է ստեղծագործական հաճելի վիճակին: Այլ կերպ ասած' այն հրճվանքին, որը մարդն ապրում է որոնումների և կասկածների Գողգոթան անցնելուց հետո, երբ գործը սկսում է պտուղներ տալ: Գտնված, հաջողված հատվածները ուղեղում անվերջ պտտեցնելով, իր ստեղծածով հրճվելով ու հպարտանալով' արվեստագետը հնարավորինս փորձում է երկարաձգել վայելքի պահը' նմանվելով սիրո խոստովանությունը փոխադարձ սիրո ակնարկներով վայելած պատանուն կամ մայրանալու բերկրանքն ապրած կնոջը:

Սակայն, եթե «սովորական հողածինները» հստակ տարբերակում են երջանիկ պահը առօրեականից, ապա մշտապես աննորմալ-նորմալ վիճակում ապրող արվեստագետն իր ստեղծագործական եռքն ու անձնական երջանկությունը հաճախ շփոթում կամ ավելի վատ' միաձուլում է: Սա է, թերևս, պատճառը, որ ռեալ իրականության, պայմանականորեն ասված, Երջանկությունը, չունենալով մեծ, ես կասեի' դարակազմիկ թռիչքներ, հաճախ չի համապատասխանում արվեստագետի ներսի Տեսածին: Բնականաբար, այս թերի իրողությունը, շտկման կարիք ունենալով, պատճառ է դառնում երևակայական ուղղումների պատմական պատերազմի, որն ավարտվում է բիրտ ու գռեհիկ իրականության հաղթանակով:

Մի քանի նման ցավալի միջադեպերից հետո արվեստագետներից շատերի մոտ ռեալ իրականության սահմանները խախտվում և թատերային, ընդ որում' հաճախ գրոտեսկառոմանտիկական տարրեր պարունակող գերխաղի վիճակ են ներմուծում նրա կենցաղային «թատրոնի» մեջ: Դերասանը սկսում է բեմից դուրս խաղալ: Ի դեպ, ասեմ, որ խաղարկվող կերպարների ներկապնակը մեծ չէ, թեև հաճախ խիստ հակասական է' Խելագար ու Լուրջ, Էքսցենտիկ և Խոցելի, բայց բոլոր դեպքերում էլ' անպայմանորեն մեծամտաբար վիրավորված դիմակներ, հաճախ նույնիսկ ոչ պերսոնաժներ:

Հակառակ պրոցեսը կատարվում է ավելի արագ ու տգեղ: Ռեալ իրականության «երջանկությունը» չվայելելով' երբեմն իր ցավն ու կորստի զգացողությունը դերասանը բերում է բեմ ու սոսնձում հարյուր տարի առաջ խաղացած, հաճախ այդ վիճակի հետ որևէ կապ չունեցող կերպարի հետ: Նման սրտաճմլիկ լիցքաթափումները, որոնք ներկայացման ավարտին երբեմն ծափային այլասերումների տեղիք են տալիս, արվեստի մահվան ստույգ ախտանիշերից են:

Ի դեպ, այս իրողությունը հատկապես կործանարար է բեմարվեստի մարդու համար, քանի որ արձակագիրը կամ նկարիչը ուզած-չուզած իր ցավն է ներդնում ստեղծագործության մեջ: Իսկ դերասանը ստիպված է «աշխատել» արդեն «կազմավորված» տեքստի և բեմադրիչի «տեսածի» սահմաններում: Ըստ իս, «ստեղծագործել» բառը դերասանական արվեստում նույնանում է «տողատակերը ընթերցելու» հետ...

Ուստի, դերասանի նյարդային լարվածության թոթափումը պետք է կատարվի նրա ներանձնական վիճակից անկախ' իր /սյուբեկտի/ և կերպարի /դերասանի կողմից, պայմանականորեն ասված, դիտարկելի Մարդու, բայց դեռ ոչ շնչավորի/ բանակցությունների միջոցով: Ես-նա, նա-ես... «Եվ» տառը այստեղ այնքան էլ անելիք չունի: Նրա /կերպարի/ վիճակը ջուր խմելու նման անցնում է իմ /դերասանի/ պրիզմայի միջով և նրան /կերպարին/ Շնչավոր դարձնելով' դուրս է գալիս' թողնելով, սակայն, իր երբեմն տարօրինակ ազդեցությունը իմ /դերասանի/ ջրային օրգանիզմի վրա...

Այդ դեպքում ինչպե՞ս չխճճել ստեղծագործականի և անձնականի թելերը, երբ խոսքը Երջանկությանն է վերաբերում: Պատասխանը, թերևս, հետևյալն է. եթե դերասանը բեմից դուրս /երկրպագուների կամ գնահատողների գովեստները չհաշված/ այնպիսի զգացողություն է ապրում, ասես հենց նոր դերը լավ է խաղացել, ուրեմն այդ պահին երջանիկ է...

Բայց արվեստը ունի ևս մեկ տարօրինակ շնչառություն, որը գործում է ուղղակիորեն, բայց ստեղծագործական պրոցեսից հազարավոր կիլոմետրերով հեռու:

Տարիներ առաջ մեր քաղաքի փողոցներով դեռ քայլում էին մի քանի, պայմանականորեն ասված, «Մեծարման Օրփեոսներ»: Թեև, ճշմարտության առաջ մեղանչած չլինելու համար ասեմ, որ այդ օրփեոսները հիմնականում իգական սեռի ներկայացուցիչներ էին:

Եթե ստեղծագործությունը բառիս բուն և փոխաբերական իմաստով արվեստագետին կյանք է տալիս, ապա այդ «կարևոր-դարակազմիկ» լիցքը որոշակիորեն ոգևորում է նաև հանդիսատեսին: Հեծանիվ հայտնագործողի կարգավիճակում չհայտնվելու համար ավելացնեմ, որ նմանատիպ վիճակը գործում է մի քանի շերտով' անձնավորված /երբ ասելիքը հասցեագրված է կոնկրետ մարդուն' Սովորական անձին/, խմբակային /երբ ասելիքը, հասցեագրված լինելով կոնկրետ-սովորական անձին, նրան ձուլում է մեկ այլ սովորական անձի հետ' նրանց դարձնելով մեկ մարմին/ և անհատական /երբ ասելիքը հասցեագրված է այդ ասելիքի երազանքով ապրող Անհատին/:

Փաստորեն, «թատերական» ասելիքը, ռեալ վիճակից բացի, ունի նաև ապրող երազա՞նք: Ինչ-որ իմաստով' այո, քանի որ թատրոնի անցողիկությունը երկարաձգելու միակ իրական հնարավորությունը «Մեծարման Օրփեոսի» հիշողությունն է: Այս մի քանի, հիմնականում գերտարօրինակ, նույնիսկ հոգեկան որոշ խնդիրներ ունեցող երկրպագուները թատերարվեստի հիշողության իրական ժառանգորդներն էին: Անկեղծ ասած' «երկրպագու» բառը նսեմացնում ու փոքրացնում է վերհիշյալ կերպարների իրական նկարագիրը: Քանի որ նրանք ներկայացումը դիտելիս ստեղծագործականին մոտ այնպիսի հոգեվիզուալ հաճույք էին ստանում, որը երբեմն ուղիղ համեմատական է արվեստագետի «արարման» բերկրանքին:

Այդօրինակ հոգեվիճակը խիստ սրում է ներկայացման' «այս պահի» կարևորությունը, երբ նախադեպը չունեցող ժամանակի ու տարածության մեջ եթե ոչ հրաշք, ապա հաստատ անսովոր ու հետաքրքիր ակտ է տեղի ունենում: «Մեծարման Օրփեոսի» ծափի կարևորությունը ճիշտ նյութափոխանակության վիճակ է ստեղծում թատերարվեստում: «Պահի» արվեստը ձեռք է բերում բացառիկության ու վեհության տարրեր և բեմի նվիրյալներին հավաստիացնում իրենց արածի ոչ անցողիկության մասին:

Ես նրան հիշում եմ ճիշտ այնպես, ինչպես նա էր հիշում իր կյանքի բոլոր ներկայացումները: Ծեր էր ու մենակ: Նրա ծափերը դերասանին էին հասնում ոչ միայն դահլիճից, այլև փողոցի հեռու անկյուններից, երբ հանկարծակիորեն նշմարում էր հարազատ դիմախաղի ու կեցվածքի պատառիկները: Ծափ էր տալիս երգելով, ավելի ճիշտ' նրա ծափի ու տարօրինակ «բռավոյի» մեջ մի չտեսնված հարազատ երգեցողություն կար: Երևի այդ երգեցողությունն էր պատճառը, որ նրան սկսեցին անվանել իր «բռավոյի» անունով: Իսկ բռավոյի փոխարեն «Աբրիս» էր ասում:

Մի անգամ Օպերային թատրոնում փորձի էի: Ավելի ճիշտ' փորձից ուշացել էի, երբ թիկունքիս տարօրինակ ձայներ լսեցի: Նա էր' ծեր, ճենճոտության աստիճան անհամակրելի, բայց ցրտի, մթի ու հակամշակութային ժամանակի մեջ «ներսի թատրոնը» պահպանած մի կին, ով վաղուց կին էլ չէր: Մսի ու ոսկորների կույտ էր, ում արտաքուստ ոչ այնքան առողջ ուղեղում մի ամբողջ դարաշրջանի թատրոն էր' պոզ ու պոչավոր զգացմունքներով, թևավոր մտքերով ու ոսկե ծափերով:

Ինձ հետ միասին ներս սողոսկեց ու կորավ Օպերային թատրոնի լաբիրինթոսում: Նրա այդօրինակ մուտքը, իհարկե, թանկ նստեց դռնապանի վրա: Վերջինս նկատողության արժանացավ' «թատրոն կողմնակի անձ ներս թողնելու համար»: Ինչևէ, Աբրիսին փորձասենյակում գտան:

Նա, բալետի փորձաձողը բռնած, քայլում էր հայելապատ սրահի երկայնքով ու չափ տալիս դաշնամուրի մոտ կանգնած երգչուհուն: Երբ երգչուհին, դժգոհելով, որ սառը փորձասենյակում պարապելով, իր ձայնը կկտրվի, ի վերջո լռեց, Աբրիսը երևի կյանքում առաջին անգամ չծափահարեց:

-Առաջ հայելիներն ավելի գեղեցիկ էին,- ասաց ու տխուր-խորը ժպտալով' դուրս եկավ փորձասենյակից:

Աբրիսը իրական ծափի վերջին Մոհիկանն էր: Այսօր մեր քաղաքի փողոցներով չեն շրջում այնպիսի «Մեծարման Օրփեոսները», որոնց գնահատականը ուղիղ համեմատական լինի արվեստագետի ստեղծագործական եռքին:

Անտի-թատերականացման և անտրեպրիզայի ծաղկման ժամանակներում հիշողություն ունեցող «Աբրիսներ» պետք չեն: Դերասանին ուղղված ծափերը մոտավորապես կարելի է հաշվել նման ներկայացումների տոմսի արժեքի չափով: Հանդիսատեսը վճարում է մաքսիմալ ծիծաղելու և խնդալով ծափ տալու համար: Ծափահարությունը, վերջնականապես հեռանալով իր արմատից, իմաստային առումով նույնիսկ չի նմանվում պատճենահանման արդյունքում պատկերի աղավաղված կրկնօրինակին: Նոր, այսպես կոչված, «ծափերի» դիսկոտեկային-ինտերակտիվ բնույթը վիրտուալ զգացողություններ է սոսնձում թատրոնին' ցավոք, խափանելով Կենդանի արվեստի ճիշտ նյութափոխանակությունը...

Մեկնաբանություններ (3)

Lusine
Erb bacahaytvum e erevuyty,el kariq chka anunneri...Isk ays nyuty,inchpes ev hexinaki grvac bolor nyutery,ognum en zgal, vor mard aynqan el menak che ir nerashxarhum,ev inch-vor chapov haskacvac e...
Ani
Լավ էր…ծափը նշաձող դարձնելով գնահատել այսօրվա հայ թատրոնը,բայց միայն… Հոդվածդ արժեքավոր կլիներ,եթե մի քիչ էլ փաստեր,անուներ ու օրինակներ բերեիր:Վերացական բոլորն են խոսում:Իսկ դա անելը շատ դժվար է. կոլեգաներդ են, չէ?վերջիվերջո… ,,Աբրիսը,,գտնված էր: Եթե մի քիչ փիառ անեն,մի Կառա բալայի արձանի էլ գուցե նա արժանանա…
Arman
qo gratsic hech mi ban el chhaskacanq… hayeren artahaytveq eli………………

Մեկնաբանել

Լատինատառ հայերենով գրված մեկնաբանությունները չեն հրապարակվի խմբագրության կողմից։
Եթե գտել եք վրիպակ, ապա այն կարող եք ուղարկել մեզ՝ ընտրելով վրիպակը և սեղմելով CTRL+Enter