ՀՀ ԳԱԱ Էկոկենտրոնի սննդի ռիսկերի գնահատման կենտրոնի գիտաշխատողներն իրականացրել են Երեւան քաղաքում պտուղ-բանջարեղենի քիմիական ռիսկերի գնահատում եւ պարզել, որ մայրաքաղաքում այդ առումով իրավիճակը նույնքան լուրջ է, որքան, օրինակ, Սյունիքի մարզի հանքալեռնային համայնքներում:

Գիտնականները, համադրելով տարվա բոլոր ամիսներին երեւանցիների կողմից պտուղ-բանջարեղենի սպառման ծավալները, պարզել են, որ միջին հաշվով, միջին երեւանցին օրական սպառում է 480 գրամ պտուղ-բանջարեղեն, իսկ ամռան ամիսներին այդ թիվը մի քանի անգամ ավելանում է` կազմելով 1 կգ և ավելի, ինչի արդյունքում ավելանում են մարդու օրգանիզմ ներթափանցող ծանր մետաղների քանակները, դառնալով՝ վտանգավոր ծավալներ:

Էկոկենտրոնի սննդի ռիսկերի գնահատման կենտրոնի ղեկավար, սննդագիտության դոկտոր Դավիթ Պիպոյանը «Հետք»-ի հետ զրույցում ասաց, որ չափել են պտուղ-բանջարեղենի յուրաքանչյուր տեսակի մեջ պղնձի, նիկելի, կապարի, սնդիկի, մկնդեղի եւ կադմիումի մնացորդային քանակները, համադրել սպառման ծավալների հետ: Արդյունքում պարզվել է, որ սպառման ծավալների հաշվին՝ Երեւանում առողջության ռիսկի գործակիցը հասնում է ընդհուպ 3,67 գործակցի, այնինչ թույլատրելի ինդեքսը 1 է: Սա ընդամենը 5 պտուղ-բանջարեղենի` լոլիկի, խնձորի, տաքդեղի, կանաչու և գազարի սպառման հաշվարկների արդյունքում: Անունները նշված են ըստ ռիսկի բարձր գործոնի: Միայն լոլիկի սպառումն առանձին վերցրած՝ առողջական ռիսկն արդեն գերազանցում է թույլատրելի շեմը:

Այս ցուցանիշն անկասկած ավելի բարձր է լինելու, երբ գիտնականները վերլուծեն նաեւ մյուս մթերքների արդյունքները, մասնավորապես՝ ձմերուկը, սեխը, ծիրանը եւ այլն: Ամռանը Երեւանում մեկ անձը օրական 600 գրամ ձմերուկ է սպառում:

- Երեւան քաղաքն աշխարհի այն բացառիկ քաղաքներից մեկն է, որն ունի պտուղ-բանջարեղենի թռիչքային՝ մեծ ամպլիտուդներով սպառում: Հունվար-փետրվար ամիսներին Երեւանում լոլիկի գինը հասնում է մոտ 1300-1500 դրամի, եւ երեւանյան միջին ընտանիքը շաբաթական օգտագործում է 1 կիլոգրամից էլ պակաս լոլիկ: Եթե այդ թիվը բաժանենք ամսվա օրերի վրա, ապա կստացվի, որ ձմռանը օրական մի քանի գրամ լոլիկ ենք սպառում: Դրան հակառակ՝ Երեւան քաղաքում ամռան ամիսներին միջին երեւանցին սպառել է օրական 1,5-2 լոլիկ, որը շաբաթվա կտրվածքով կազմում է մոտ 2 կիլոգրամ: Տեսեք, թե սպառման ինչ ահռելի տարբերություններ կան: Թռիչքային այս սպառումը պայմանավորված է գնով:

Համադրելով տասներկու ամիսների ցուցանիշները` ստացել ենք, որ տարվա կտրվածքով՝ պտուղ-բանջարեղենի օրական սպառումը կազմում է 480 գրամ: Եթե ձմռան ամիսներին ցուցանիշները շատ բարձր չեն, ապա ամռան ամիսներին պտուղ-բանջարեղենի սպառումը կազմում է ընդհուպ 2 կիլոգրամ՝ ձմերուկի, սեխի եւ մրգերի հաշվին: Եվ այս ճանապարհով՝ միջին երեւանցու օրգանիզմը ենթարկվում է ռիսկերի, քանի որ ընդունում է մեծ քանակությամբ ծանր մետաղներ:

- Նման ուսումնասիրություն սկսելու համար ի՞նչն առիթ հանդիսացավ:

- Երբ ուսումնասիրություններ էինք կատարում Սյունիքում, քիմիական տարրերի հագեցվածության առումով ամենավտանգավորը ռեհանն էր, բայց ռեհանն այնքան քիչ է օգտագործվում՝ 20-30 գրամ, որ ինքն իրենով մեծ ռիսկ չի ներկայացնում: Սրան հակառակ՝ 3-5 անգամ պակաս թույնի պարագայում ռիսկն ավելի մեծ է այն մթերքների դեպքում, որոնց սպառումը մեծ ծավալների է հասնում:

Միջազգային պրակտիկայում ամենավտանգավորը համարվում է ջուրը, քանի որ ունի գերբարձր սպառում՝ 1,5-2 լիտր: Եվ անգամ ամենացածր ռիսկ պարունակող թունավոր տարրը ջրի դեպքում դառնում է վտանգավոր: Բայց փաստորեն Երեւանում ջրից առավել՝ ունենք պտուղ-բանջարեղենի սպառում:

Հենց սա դրդեց ուսումնասիրել, թե Երեւան քաղաքում վաճառվող պտուղ-բանջարեղենում ծանր մետաղների պարունակությունն արդյո՞ք ռիսկեր ունի: Քիմիական տարրերի կոնցենտրացիաները բարձր չէին, անկեղծ ասեմ, թույլատրելիի սահմաններում: Հատկապես հաշվի առնելով, որ մեր ընդերքը հարուստ է ծանր մետաղներով: Բայց սպառման ծավալների հաշվին՝ Երեւանում արձանագրված ռիսկը գրեթե հավասար է Կապան քաղաքում արձանագրվածին:

- Կառավարությունում տեղյա՞կ են այս ուսումնասիրությունից:

- Ամբողջ աշխարհում այս ոլորտում կա ռիսկի վրա հիմնված սննդի անվտանգության համակարգ, եւ եթե նման խնդիր ի հայտ գար, պատկան մարմինները կզբաղվեին: Իտալիայում, օրինակ, պետությունը պարտադրում է արտադրողներին նվազեցնել թունաքիմիկատների ծավալները, ռիսկերը, որպեսզի ազգաբնակչությանը զերծ պահեն ռիսկերից:

Հայաստանում բիզնեսը եւ պետական կառավարումը սերտաճած են: Դուք էլ եք հասկանում, որ մեզ մոտ պետական ապարատը աշխատանքի չի եկել բնակչության անվտանգությունն ապահովելու նպատակով: Նույնը կարող եմ ասել գործող կառավարության մասին: Այ հենց այս աշխատասենյակում ես խնդիրը ներկայացրել եմ մեր երեք նախարարներին՝ գյուղատնտեսության, բնապահպանության եւ առողջապահության: Երեքն էլ, թվում էր, շատ մտահոգ դեմքով են լսել այս ինֆորմացիան եւ մտահոգ էլ` հեռացել:

Խոստումներ տվել է միայն գյուղատնտեսության նախարար Իգնատի Առաքելյանը: Եվ եթե տարին ամփոփենք, հաշվենք, թե Առաքելյանն իր խոստումների քանի՞ տոկոսն է կատարել, ապա պետք է արձանագրենք, որ նա բացառիկ նախարար է իր խոստումները չկատարելու առումով: Ցուցանիշը՝ զրո տոկոս: Եվ կարծում եմ այս անգործությունը վատ է թե´ իր, թե´ երկրի համար:

Եվրոպայում կան կոոպերացիաների ցանցեր, որոնք տարին տասներկու ամիս մթերք են մատակարարում: Դե դուք հիմա մեր հայկական կոոպերացիաները նայեք: Ու՞ր են: Մեզ մոտ պետական ապարատը չի կարող կոոպերացիա զարգացնել: Պետությունն այդ ուղղությամբ ոչինչ չարեց: Իրենց ձեռք չէր տալիս, քանի որ իրենք էին ներկրողը: Իսկ եթե պետական ապարատը ներկրմամբ է զբաղվում, չի կարող տեղական ռեսուրսները զարգացնել:

- Դուք ի՞նչ լուծումներ եք առաջարկում:

- Տարբեր բույսեր ունեն տարբեր աղտոտման գործակիցներ: Օրինակ կանաչեղենը ծանր մետաղներ շատ է սիրում կլանել: Դրան հակառակ՝ սոխը եւ սխտորը չեն կլանում: Օրինակ պոչամբարի վրա աճեցված սխտորը ծանր մետաղներ չի կլանում, ավելին, նաեւ օրգանիզմից մաքրում է ծանր մետաղները:

Պետք է մշակվի համալիր պլան: Բնականաբար պետք է երեք գերատեսչություն ներգրավվի՝ բնապահպանության, գյուղատնտեսության և առողջապահության նախարարությունները: Ինչ խոսք, հողերի մաքրման խնդիրը հրատապ է, պետք է մշակել պատշաճ գյուղատնտեսական պրակտիկայի վրա հիմնված գյուղմթերքի արտադրության պլան, լինեն քարտեզները, կուլտիվացիայի համար երաշխավորվող մթերքները:

Մեզ խնդրեցին անգամ ծրագիր ներկայացնենք, առաջարկներով հանդես գանք: Մենք արեցինք, բայց որ ընթացք չի տրվել՝ արդեն կառավարության խնդիրն է:

- Իսկ շուկան կամ արտադրությունը կարգավորելու ճանապարհով հնարավո՞ր է դրական արդյունքի հասնել:

- Դա կրկին այն է, ինչը պետք է կառավարությունը կազմակերպի: Հայաստանում բացակայում է ագրարային քաղաքականությունը, սառնարանային շղթա չկա: Եվրոպայում սուպերմարկետները պայմանագիր են կնքում մատակարարների հետ, որոնք կլոր տարին նույն միջին գնով ապրանք են մատակարարում: Ճիշտ է, օրինակ միջերկրյածովյան երկրներում ձմեռը շատ ավելի կարճ է տեւում, բայց մյուս կողմից ժամանակն է, որպեսզի Հայաստանում գյուղատնտեսության մեջ ներդնեն ինովացիոն մոտեցումներ, ջերմոցները ջեռուցեն վերականգնվող էներգիայով: Ավելին, կան վառարաններ, որոնք այրում են և´ թեփ, և´ աթար: Այս ամենը մեզ մոտ չի արվում, հետեւաբար սննդի շղթայի կազմակերպումը նույնպես ցածր մակարդակի վրա է:

- Պարոն Պիպոյան, կնշե՞ք, թե ըստ տարիքային կամ սեռային խմբերի՝ ովքեր են ավելի մեծ ռիսկի գոտում:

- Աշխարհի միակ երկիրն ենք, որ երիտասարդների եւ թոշակառուների սննդակարգը պտուղ-բանջարեղենի առումով չի տարբերվում: Աշխարհի բոլոր երկրներում երիտասարդները շատ են սնվում ֆաստֆուդով, իսկ թոշակառուները հիմնականում տանը նստած՝ միրգ-բանջարեղեն են ուտում: Հայաստանում, քանի որ ամռանը մրգի նման շուկա ունենք, երիտասարդները մեծ ծավալի միրգ եւ բանջարեղեն են սպառում: Դիտարկեք ցանկացած գրասենյակ, կազմակերպություն, ամռանը սեղանին միրգն անպակաս է:

Մեզ մոտ սեռային առանձնահատկություններ կան Երեւանում եւ մարզերում: Երեւանում կանայք տղամարդկանց հավասար պտուղ-բանջարեղեն են սպառում, քանի որ աշխատում են, սնվում են գրասենյակում, այնինչ գյուղական բնակավայրերում կանայք հիմնականում գործազուրկ են, տանն են, եւ նրանց սննդակարգը տարբերվում է տղամարդկանց սննդակարգից, քանի որ վերջիններս հիմնականում աշխատանք ունեն:

Մարզերում պտուղ-բանջարեղենի սպառման սեզոնային թռիչքայնությունն ավելի մեծ է: Տնամերձ այգիների սեզոնը բացվում է՝ պտուղ-բանջարեղենով են սնվում, սեզոնը փակվում է՝ պտուղ-բանջարեղենի սպառումը գրեթե զրոյի է հասնում:

Դավիթ Պիպոյանը նշեց նաեւ, որ եթե ամռանը բնակչությունը պտուղ-բանջարեղեն սպառի օրական ոչ թե 1,8 կիլոգրամ, այլ՝ 600 գրամի չափով, ապա առողջական թույլատրելի ինդեքսը կլինի նորմայի սահմաններում: Նրա խոսքով՝ պետական մարմինները, չունենալով ոչ թվեր, ոչ գրամաժ, պնդում են, թե ռիսկեր չկան, ինչը «ուղղակի բլեֆ է»: