Վերականգնվող էներգետիկայի ջրային բաղադրիչը Ի՞նչ կունենանք 2025 թվականին Պարբերաբար անդրադառնալով վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտի տարբեր ճյուղերում ծրագրերի ընթացքին, դրանց հեռանկարներին եւ էներգահամակարգին տրվելիք սպասումներին՝ «ՀՀ»—ն նշել է, որ այս պահի դրությամբ վերականգնվող էներգետիկ պաշարներից ամենաշատն օգտագործվում են ջրային պաշարները։ Մեր պետությունը շարունակում է ուշադրության կենտրոնում պահել հիդրոէներգետիկայի ոլորտը, ծրագրեր կազմել եւ ակնկալիքներից խոսել։ Համենայն դեպս, մինչեւ 2025թ. սպասելիքներն արդեն որոշակիորեն հստակեցված են։ Մեր երկրում ՀԷԿ—երի կողմից էլեկտրական էներգիայի առավելագույն տարեկան արտադրանքը գրանցվել է 1993թ., որն իրականացվել է հիմնականում Սեւանա լճից աննախադեպ բարձր ծավալների ջրառի հետեւանքով եւ հանգեցրել է լճի մակարդակի զգալի իջեցմանը։ Հակիրճ եթե ասենք, ապա էներգետիկ ճգնաժամի տարիներին մեզ փրկեց Սեւանը (ընդ որում, ոչ միայն էներգետիկ առումով)։ Հետագայում արդեն լճի մակարդակի բարձրացմանն ուղղված միջոցառումների կիրառումը, ինչպես նաեւ ՀԷԿ—երի Սեւան—Հրազդանյան կասկադում էլէներգիայի արտադրանքի ռեժիմի համապատասխանեցումը Սեւանա լճից ոռոգման նպատակներով ջրի բացթողման ռեժիմներին հանգեցրել են ՀԷԿ—երի կողմից էլէներգիայի արտադրանքի զգալի կրճատումներին։ Մասնավորապես, 2007 թ. ՀԷԿ—երի կողմից էլէներգիայի փաստացի արտադրանքը կազմել է 1.86 մլրդ կՎտ.ժ, 2008թ.՝ 1.82 մլրդ կՎտ.ժ, իսկ 2009թ.՝ 2.05 մլրդ կՎտ.ժ։ Հիդրոէներգետիկական ռեսուրսները փաստացի՝ 2010թ. դրությամբ, ապահովել են էլէներգիայի տարեկան արտադրանքի մոտ 40%—ը։ Մեր երկիրն ունի սեփական վերականգնվող էներգիայի զգալի պաշարներ, որոնց օգտագործումը թույլ կտա բավարարել 2025թ. էլեկտրաէներգիայի պահանջարկի մինչեւ 30%—ը (վերջինս չի ներառում երկրաջերմային էներգիայի, արեւային էներգիայի անմիջական փոխակերպման, կենսագազի հիման վրա արտադրվելիք էլեկտրաէներգիայի ներուժը եւ հողմային էներգիայի զգալի մասը)։ 2025թ. էլեկտրաէներգիայի պահանջարկի 30%—ի բավարարումը վերականգնվող էներգետիկ պաշարներով ապահովելու համար անհրաժեշտ է զարգացնել հիդրոէներգետիկան, մասնավորապես՝ կառուցել էլեկտրական էներգիա արտադրող նոր կայաններ, որի արդյունքում համապատասխանաբար կբարձրանա Հայաստանի էներգետիկ անվտանգության եւ անկախության աստիճանը։ Որպեսզի պարզ դառնա, թե ինչ ենք ունենալու 2025թ., նախ ասենք, թե ինչ ունենք հիմա։ Այսպիսով, 2011թ. օգոստոսի դրությամբ գործող եւ կառուցվող հիմնական ՀԷԿ—երն են՝ 1. Սեւան—Հրազդան ՀԷԿ—երի համալիրը (մասնավոր սեփականություն), որի կազմում են 7 ՀԷԿ—եր՝ Սեւանի, Հրազդանի, Արգելի, Արզնիի, Քանաքեռի, Երեւան—1—ի եւ Երեւան—3—ի ՀԷԿ—երը, որոնց գումարային տեղակայված հզորությունը կազմում է 559.4 մՎտ, իսկ տարեկան նախագծային արտադրանքը՝ 2.32 մլրդ կՎտ.ժ։ ՀԷԿ—երը Հրազդան գետի վրա են եւ ներկայումս օգտագործում են Սեւանից ոռոգման նպատակներով բաց թողնվող եւ Հրազդան գետի վտակների ջրերը։ 2. Որոտան ՀԷԿ—երի համալիրը (պետական սեփականություն), որ բաղկացած է 4 էլեկտրակայաններից՝ Սպանդարյան, Շամբ, Տաթեւ եւ Հեր—Հեր, որոնք տեղաբաշխված են Որոտան գետի վրա, Սյունիքի մարզի տարածքում եւ օգտագործում են ինչպես գետի հունի, այնպես էլ վտակների ջրերը։ Գումարային տեղակայված հզորությունը կազմում է 405.4 մՎտ, տարեկան նախագծային արտադրանքը՝ 1.16 մլրդ կՎտ.ժամ։ 3. ՁորաՀԷԿ—ը (մասնավոր սեփականություն), որ մեր երկրի 1—ին խոշոր ՀԷԿ—ն է, Դեբեդի կասկադի առաջնեկը, որը շահագործման է հանձնվել 1932թ. մոտ 25.2 ՄՎտ դրվածքային հզորությամբ եւ 90 մլն կՎտ.ժամ տարեկան նախագծային արտադրանքով։ 4. Փոքր ՀԷԿ—երը (մասնավոր սեփականություն)։ Այս ՀԷԿ—երի կառուցման գործընթացը համարվում է որպես վերականգնվող էներգետիկայի ոլորտի զարգացման առաջատար ուղղություն, քանի որ այն կնպաստի էներգետիկ անկախության ամրապնդմանը։ Ի դեպ, ՓՀԷԿ—եր են համարվում մինչեւ 10 ՄՎտ ընդհանուր տեղակայված հզորությամբ հիդրոէլեկտրակայանները։ 2011թ. օգոստոսի 1—ի դրությամբ էլէներգիա էին արտադրում 110 փոքր ՀԷԿ—եր, որոնց գումարային դրվածքային հզորությունը կազմում էր մոտ 147 ՄՎտ, իսկ էլէներգիայի նախագծային արտադրանքը՝ տարեկան շուրջ 476 մլն կՎտժ։ Նույն ժամանակահատվածի դրությամբ կառուցման լիցենզիաներ էին տրվել 73 ՓՀԷԿ—երի կառուցման համար, որոնց գումարային դրվածքային նախագծային հզորությունը կազմում է մոտ 142 ՄՎտ։ Կառավարության հաստատած ՓՀԷԿ—երի զարգացման սխեման ընդգրկում է 116 ՓՀԷԿ—եր՝ մոտ 147 Մվտ գումարային դրվածքային հզորությամբ։ Հիմա՝ ինչ ենք նախատեսում մինչեւ 2025թ., այլ կերպ՝ հիդրոէներգետիկայի ոլորտի ռազմավարական զարգացման ինչ ծրագրեր կան։ Արդեն հաստատված է, որ նախատեսվում է կառուցել երեք նոր խոշոր ՀԷԿ—եր, յուրացնել փոքր ՀԷԿ—երի ներուժը (ուսումնասիրված եւ տնտեսապես շահավետ ներուժի մասին է խոսքը), նաեւ վերանորոգել ու վերազինել Որոտանի ՀԷԿ—երի համալիրը եւ ՁորաՀԷԿ—ը։ Ներկայումս խոշոր գետերից մնում են էներգետիկ նպատակներով չօգտագործված Դեբեդ գետը իր Ձորագետ վտակով եւ Արաքս գետը։ Արաքս գետի վրա կառուցվելիք Մեղրի ՀԷԿ—ը մոտ 130 ՄՎտ հզորությամբ եւ 800 մլն կՎտժ էլ էներգիայի տարեկան արտադությամբ կլինի։ 2010թ. հոկտեմբերին կառավարությունը պայմանագիր է ստորագրել իրանական համապատասխան ընկերության հետ՝ Մեղրի ՀԷԿ—ի կառուցման ծրագիրը «կառուցում—տնօրինում—շահագործում—փոխանցում» հիմունքներով իրականացնելու վերաբերյալ։ Նախատեսվող թողարկումը 2017 թ.—ն է։ Դեբեդ գետի վրա կառուցվելիք Շնող ՀԷԿ—ը 75 ՄՎտ հզորությամբ եւ 300 մլն կՎտժ էլ էներգիայի տարեկան արտադրությամբ կլինի։ Շնող ՀԷԿ—ի կառուցումը նախատեսվում է իրականացնել մասնավոր ֆինանսական միջոցներ ներգրավելու տարբերակով։ Նախատեսվող թողարկումը ըստ մասնավոր ներդրող ընկերության հետ կնքվելիք համաձայնագրի կլինի։ Ձորագետի վրա կառուցվելիք Լոռիբերդ ՀԷԿ—ը 66 ՄՎտ. հզորությամբ եւ 200 մլն կՎտժ էլէներգիայի տարեկան արտադրությամբ կլինի։ Դեռ 2003—2004թթ. ԵՄ ծրագրի շրջանակներում «Ֆիխտներ» ընկերությունը պատրաստել է տեխնիկատնտեսական հիմնավորում։ 2007թ. փետրվարին նույն ընկերությունը իրականացրել է գների հաշվարկի նորացում։ Լոռիբերդ ՀԷԿ—ի կառուցման ֆինանսավորումը նախատեսվում է իրականացնել մասնավոր ֆինանսական միջոցներ ներգրավելու տարբերակով։ Նախատեսվող թողարկումը ըստ մասնավոր ներդրող ընկերության հետ կնքվելիք համաձայնագրի կլինի։ Իսկ ինչ վերաբերում է մինչեւ 2025թ. փոքր ՀԷԿ—երին, ապա էներգետիկայի եւ բնական պաշարների նախարարությունն ասում է, թե հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ՓՀԷԿ—երի զարգացման սխեմայում ընդգրկված ոչ բոլոր ՓՀԷԿ—երը կարող են կառուցվել, նաեւ բնապահպանական նկատառումներով գետերում ջրերի հոսքի համար սահմանվող ավելի խիստ պահանջներն ու տարիների ընթացքում ջրերի հոսածավալների բնական նվազումները, ինչպես նաեւ այլ հանգամանքները, առավել իրատեսական է դիտվում ապագայում ՓՀԷԿ—երի գումարային դրվածքային հզորության ներուժը գնահատել շուրջ 400 ՄՎտ (առանց Սեւանա լճի ավազանի ՓՀԷԿ—րի), իսկ տարեկան արտադրանքը գնահատել շուրջ 1,0 մլրդ կՎտժ։ Որոտանի ՀԷԿ—երի համալիրի վերանորոգման ու վերազինման մասով ասենք, որ աշխատանքների նախատեսվող ավարտը 2015թ.—ին է։ Իսկ ՁորաՀԷԿ—ի վերանորոգման ու վերազինման աշխատանքների սկիզբն ու ավարտը ըստ ֆինանսավորման առկայության կորոշվի։ Նախարարությունը առաջարկի հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովին՝ 2016թ. սկսած 10 ՄՎտ—ից բարձր տեղակայված հզորությամբ հիդրոէլեկտրակայաններից առաքվող էլեկտրական էներգիայի սակագները, այդ թվում՝ Շնող եւ Լոռիբերդ ՀԷԿ—երի համար, սահմանել ոչ ավելի, քան 6,5 ԱՄՆ ցենտ (առանց ԱԱՀ—ի)։ Արդյունքն այն կլինի, որ նախ՝ կհստակեցվեն հիդրոէներգետիկայի ոլորտի զարգացման ծրագրերը հնարավոր ներդրողների համար, հնարավորություն կստեղծվի ծրագրերը որպես ներդրումային փաթեթներ առաջարկել մի շարք դոնոր կազմակերպությունների եւ արտոնյալ վարկեր տրամադրող այլ կառույցների, կստեղծվեն էլէներգիա արտադրող լրացուցիչ շուրջ 570 ՄՎտ հզորություններ, կավելանա էլէներգիայի տարեկան արտադրանքը՝ սեփական վերականգնվող էներգառեսուրսների օգտագործմամբ, կբարձրանա էլեկտրաէներգետիկական համակարգի հուսալիությունը, զգալիորեն կնվազեցվի մեր երկրի էներգետիկ կախվածությունը ներկրվող ածխաջրածնային վառելիքներից, զգալիորեն կկրճատվեն մեր երկրի տարածքում ածխաջրածնային վառելիքների այրումից առաջացող ջերմոցային գազերի արտանետումները մթնոլորտ։

Ատում եմ, ավաղ, և հայրենիքը-- պերճ արոտավայր հարուստների ցոփ...