Ֆրանսիական Mediapart հետաքննական առցանց պարբերականի խմբագրության դռան վրա գրված է. «Միայն մեր ընթերցողները կարող են մեզ գնել»: Սրանք զուտ գեղեցիկ խոսքեր չեն: 2008 թվականին ստեղծված Mediapart-ը 98% բաժանորդագրությամբ գործող լրատվամիջոց է, բյուջեի միայն 2%-ն է գոյանում նվիրատվությունից:

2005-ին լքելով «Լը Մոնդը»` թերթի նախկին խմբագիր Էդվի Պլենելը իր գործընկեր (դարձյալ «Լը Մոնդից») Ֆրանսուա Բոնեի հետ որոշում է միանգամայն նոր` ամողջությամբ մասնակցային, վճարովի, թվային լրատվամիջոց ստեղծել` նվիրված հետաքննական լրագրությանը: Նրանց նպատակն էր դիմակայել մամուլի անկախության ճգնաժամին, քանի որ Ֆրանսիայում ԶԼՄ-ները հեշտորեն նվաճվում էին օլիգարխների, արդյունաբերական եւ ֆինանսական հսկաների կողմից, որոնք մամուլն օգտագործում էին որպես ազդեցության լծակ` տնտեսության այլ ոլորտներում իրենց գործունեությունը ծավալելու համար:

Ֆրանսուա Բոնե

«Մենք առաջինն էինք, որ ասացինք` անկախ եւ որակյալ լրատվությունը գին ունի»,- ասում է կայքի համահիմնադիր Ֆրանսուա Բոնեն:

Վիճակագրությունը վկայում է, որ հիմնադիրները հաջողել են: Այսօր պարբերականը 155,000 բաժանորդ ունի: Յուրաքանչյուր բաժանորդ ամսական վճարում է 11 եվրո: Սեփական խնայողությունները ներդրած հիմնադիրները թերթի գործունեության 8-րդ տարում սկսել են շահույթ ստանալ: 2017-ին Mediapart-ն ունեցել է 13,7 մլն եվրո եկամուտ, որից 2,2 մլն եվրո` զուտ շահույթը:

Պարբերականն աշխատում է 100% մասնակցային սկզբունքով` կայքի բովանդակությունը ստեղծում են լրագրողներն ու ընթերցողները: Mediapart-ում երկու բաժին կա` լրագրողների ստորագրությամբ, եւ «Ակումբ» (Le Club) բաժինը, որի բովանդակությունը ստեղծում են բաժանորդները: Բաժանորդագրվելով` մարդիկ ավտոմատ կերպով իրենց բլոգն են ունենում կայքում եւ ազատ են գրելու այդտեղ: Իհարկե, խմբագրությունը որոշ մոդերացիա է կատարում, կայքում գործում է «Ահազանգ» կոճակը, որով ընթերցողները խմբագրությանը տեղեկացնում են լրագրողների հոդվածների ներքո տեղ գտած մեկնաբանություններում եւ Ակումբի անդամների գրառումներում տեղ գտած զրպարտության, վիրավորանքի, ատելության խոսքի, հակասեմիտիզմի դրսեւորումների կամ այլ` օրենքով արգելված արտահայտությունների մասին: Եթե խմբագրությունը 24 ժամ հետո ընթերցողի բլոգից չհեռացնի հակաօրինական գրառումը, ապա ինքը պատասխանատվություն կկրի:

Mediapart-ի ընթերցողների ակումբ

Իրենց տնտեսական մոդելի հաջողությունը Mediapart-ի հիմնադիրները պայմանավորում են միմիայն լսարանի վստահությամբ, որը խոր ճգնաժամ է ապրում ժամանակակից Ֆրանսիայում: Ինչպես արդեն գրել ենք, վերջին հարցումների համաձայն` ավանդական մեդիային Ֆրանսիայում վստահում է հասարակության 20%-ը: Ըստ մեր զրուցակից լրագրողների` վստահության այս աննախադեպ ցածր մակարդակը խոր արմատներ ունի: Խոշոր բիզնեսի եւ արդյունաբերական ընկերությունների կողմից մեդիա-ձեռնարկությունների կամ մեդիա-խմբերի գնման` նախորդ տասնամյակում սկսված գործընթացը հանգեցրել է ֆրանսիական մեդիայի չափազանց կենտրոնացվածության: «10 միլիարդատերեր վերահսկում են մեդիայի 98%-ը, եւ անվստահությունը մեդիայի նկատմամբ արդարացված է»,- ասում է Mediapart-ի համահիմնադիր Ֆրանսուա Բոնեն:

Բացի մասնավոր ֆինանսական խմբերի վերահսկողությունից, Ֆրանսիայում հասարակական-քաղաքական պարբերականները պետական աջակցություն են ստանում, եւ դա ինքնագրաքննության է մղում նրանց: Ֆրանսիացի լրագրողներին հասարակությունն ընկալում է որպես քաղաքական էլիտայի մաս, քանի որ վերջիններս միեւնույն կրթական հաստատություններից են դուրս գալիս: Ինչպես նկատեց մեր զրուցակիցներից մեկը, մեդիան Ֆրանսիայում վաղուց իր ընթերցողին մոտ չէ, այն խոսում է ինքն իր հետ: Սրանով է բացատրվում այն հանգամանքը, որ «Դեղին բաճկոնների» շարժման անդամները հիմնականում անհանդուրժողական վերաբերմունք ունեն լրագրողների նկատմամբ` որոշ բացառություններով:

«Դեղին բաճկոնավորներ»-ի ակցիան Mediapart-ի խմբագրության առաջ

Mediapart-ի խմբագրություն մեր այցի ժամանակ դեղին բաճկոնավորները խմբագրության դիմաց ակցիա էին իրականացնում`իրենց աջակցությունը հայտնելով պարբերականին, որին նախորդ օրն այցելել էր ոստիկանությունը` խուզարկության նպատակով: Իսկ խուզարկության առիթը նախագահ Էմանուել Մակրոնի անվտանգության նախկին աշխատակից Ալեքսանդր Բենալայի վերաբերյալ հետաքննությունն էր, որով բացահայտվել էր, թե ինչպես է Բենալան, լինելով Ելիսեյան պալատում ծառայության մեջ, միջնորդել ֆրանսիական ընկերություններին` 2.2 մլն եվրոյի «անվտանգության պայմանագիր» կնքելու երկու ռուս օլիգարխների` Պուտինի մտերիմ, մաֆիոզ կապերի մեջ կասկածվող, ուզբեկական ծագմամբ Իսկանդեր Մահմուդովի եւ ադրբեջանական ծագմամբ Ֆարհադ Ահմեդովի հետ: Համաձայն պայմանագրերի` պետք է ապահովվեր օլիգարխների ընտանիքների անվտանգությունը Ֆրանսիայում: Գործարքից իր հասանելիքը Բենալան ստացել էր Մարոկկոյում: Բենալայի դեմ գործ է հարուցվել կոռուպցիայի մեղադրանքով: Mediapart-ն իբրեւ ապացույց իր հետաքննությանը կցել էր Բենալայի հեռախոսային խոսակցությունն այս թեմայով, որը բռնագրավելու եւ աղբյուրը բացահայտելու նպատակով էլ ոստիկանությունը ցանկանում էր խուզարկություն կատարել, բայց չէր հաջողել` ընթացակարգը խախտելու պատճառով:

Ձախից` Ալեքսանդր Բենալա, Էմանուել Մակրոն

Աղբյուրի գաղտնիության պաշտպանությունը ցավոտ թեմա է ֆրանսիական մեդիայի համար: «Լրագրողներ առանց սահմանների» կազմակերպության (RSF) ղեկավար Քրիստոֆ Դելուարը Mediapart-ում խուզարկությունը համարել է հետաքննող լրագրողների նկատմամբ անընդունելի ճնշում եւ կոչ արել դադարեցնել մամուլի ազատության դեմ ոտնձգությունները: RSF-ի Արեւելյան Եվրոպայի եւ Կենտրոնական Ասիայի գրասենյակի ղեկավար Յոհան Բիրի խոսքով` ֆրանսիացի լրագրողները արդեն 10 տարի է պայքարում են աղբյուրի գաղտնիության պաշտպանության համար: Թեեւ 2008-ին Ֆրանսիայում օրենք է ընդունվել, որը պաշտպանում է աղբյուրի գաղտնիությունը, սակայն չկան մեխանիզմներ կամ սանկցիայի հնարավորություն այն պետական մարմինների նկատմամբ, որոնք կխախտեն այդ օրենքը: Լրագրողների նկատմամբ «հետապնդումները» հիմնականում իրականացվում են ահաբեկչության մասին օրենքի շրջանակում, որը թույլ է տալիս լայնորեն հետեւել, գաղտնալսել քաղաքացիներին, այդ թվում` լրագրողներին:

Mediapart-ի հիմնադիր Էդվի Պլենելը

Mediapart-ի տնտեսական մոդելը դեռեւս եզակի է Ֆրանսիայի մեդիահամակարգում, բայց այն ներդնելու փորձ են անում իսպանացի հետաքննող լրագրողները: Չնայած համբավին ու ձեռք բերած հեղինակությանը` կայքի հիմնադիրներն իրենց հաջողությունը փխրուն են համարում` այն պետք է անդադար հաստատվի եւ ամրապնդվի այլ հասարակական-քաղաքական լրատվամիջոցների հետ անհավասար պայքարում, որոնք միլիարդատեր սեփականատերերի միջոցներից բացի ներգրավում են հանրայինը` հանձին պետական աջակցության:

Խմբագրության առաջիկա մարտահրավերը գտնված տնտեսական անկախությունը պաշտպանելն է` այնպիսի իրավական մոդել ընտրել (օրինակ` հիմնադրամ), որպեսզի ընկերությունը փոխանցման եւ վաճառքի ենթակա չլինի:    

Գլխավոր լուսանկարում` Mediapart-ի խմբագրությունը, հեղինակ` Կարեն Հարությունյան