Հայաստանում հակաբակտերիալ ախտահանիչ միջոցները, որոնք ընդունված է անվանել «ալկոգել», ոչ միայն չեն վերահսկվում, այլև դիտարկվում են որպես կոսմետիկ միջոց, փորձաքննվում են սխալ տեխնիկական կանոնակարգի միայն 4 ցուցանիշներով։

Ավելին, դրանք գրանցման հայտարարագիր են ստանում «կեղծ ընթացակարգերով»՝ մեծ մասամբ փորձաքննվելով Էկոնոմիկայի և Առողջապահության նախարարության ենթակայության տակ գտնվող երկու լաբորատորիաներում։ Արտակարգ դրության օրերին այդ լաբորատորիաներն ակտիվորեն «սերտիֆիկատ» են տրամադրել պարտադիր պետական գրանցման ենթակա ախտահանիչ հակաբակտերիալ միջոցներին։

Ապրանքները գրանցվում են որպես կոսմետիկ միջոց, որոնց փորձաքննության համար լաբորատորիաները չեն ապահովում գոնե դրանց համար սահմանված պահանջների կատարումը։

Դեռևս մարտ ամսին, երբ Հայաստանում հաստատվեցին կորոնավիրուսով հիվանդացության դեպքեր, որոշ բժշկական պարագաների և ձեռքերի ախտահանիչ միջոցների դեֆիցիտ գրանցվեց։ Այդ ժամանակվանից արդեն սկսեցին արտադրել և ակտիվորեն գովազդել «ալկոգել» անունը կրող ախտահանիչ հակաբակտերիալ միջոցներ։ Ընդ որում, արտադրել սկսեցին բոլորը` սկսած մեքենաների նյութեր վաճառող ընկերություններից, վերջացրած «գինու և կոնյակի տնից»։

Միայն 2020թ. մարտի 11-ից մինչև ապրիլի 8-ը Հայաստանում գրանցվել է 65 հակաբակտերիալ (58) և ախտահանիչ (7) միջոց (վերջին գրանցումը եղել է ապրիլի 8-ին) ։ Համեմատության համար, 2016-2020թթ․-ին Հայաստանում ընդհանուր առմամբ գրանցվել է 71 հակաբակտերիալ և ախտահանիչ միջոց։

Այս ապրանքների մեծամասնությունը՝ 49-ը (4-ը՝ որպես ախտահանիչ) փորձաքննվել են էկոնոմիկայի նախարարության ենթակայության տակ գործող «Ստանդարտների ազգային ինստիտուտ»-ում, 9-ը  (1-ը որպես ախտահանիչ)՝ Առողջապահության նախարարության ենթակայության տակ գտնվող «Ակադեմիկոս Ս․ Ավդալբեկյանի անվան առողջապահական ազգային ինստիտուտ»-ի լաբորատորիայում։

Մնացած 7 փորձաքննություններն իրականացրել են «Էմ Ջի Էքսպերտ» (3 փորձաքննություն), «Նարեկ» ՓԲԸ (2), «Սերտիֆիկացում և որակ» ՍՊԸ (2) գնահատման մարմիններում։

Արտադրանքի համապատասխանության հավաստագրերը տրվել և փորձաքննություններն իրականացվել են ընդամենը 1 օրում, ավելին, օրինակ` մարտի 23-24-ին 18 փորձաքննություն է իրականացվել, որից 12-ը՝ հենց «Ստանդարտների ազգային ինստիտուտում» (նշենք, որ պարետի որոշմամբ՝ մարտի 24-ին տնտեսվարողների մեծ մասի, այդ թվում՝ լաբորատորիաների գործունեությունը կասեցված էր)։

Բոլոր 65 արտադրանքները փորձաքննվել են ոչ թե իբրև ախտահանիչ միջոց, այլ որպես խնամքի կոսմետիկ միջոց՝ համապատասխան ՄՄ ՏԿ 009/2011 «Օծանելիքակոսմետիկական արտադրանքի անվտանգության մասին» ստանդարտների։ Հակաբակտերիալ ախտահանիչ միջոցները ներառվել են 3304 ԱՏԳ (արտաքին տնտեսական գործունեություն) կոդի տակ՝ որպես «կոսմետիկ դիմահարդարման այլ միջոցներ և մաշկի խնամքի միջոցներ»։

«Ալկոգելի շուկան արդեն պետական վերահսկողության տակ է»,- նման հայտարարություն է արել Կառավարությունը դեռևս ապրիլի 3-ին։ Շուկայի վերահսկողության տեսչական մարմնի ղեկավար Արմեն Կոտոլյանը, որը ալկոգելերը «վերահսկել է «Օծանելիքակոսմետիկական արտադրանքի անվտանգության մասին» տեխնիկական կանոնակարգի համախապատասխանության մասով, հայտնել է՝ «ալկոգելերը որակով են»․

«Որակական առումով չէր զիջում (ստուգումների ժամանակ 20 արտադրողից 1-ը չի ունեցել սերտիֆիկատ, հեղ․), զուտ տեխնիկական առումով՝ ինքը սերտիֆիկացված չէր, բայց ամեն դեպքում, ապահովության համար կասեցվել է, այդ մարդը դիմեց սերտիֆիկատի»,- հայտնել է Ա․ Կոտոլյանը՝ ընդգծելով, որ սպառողները գնելիս կարող են սերտիֆիկատ պահանջել։

Ցավոք, Շուկայի տեսչական մարմնի ղեկավարը չգիտի, որ ախտահանիչ հակաբակտերիալ նյութերը հանդիսանում են ԵԱՏՄ 2010թ մայիսի 28-ի N 299 որոշման կարգավորման առարկա և ներառված են ոչ թե 3304, այլ 3808 ԱՏԳ կոդի մեջ (քիմիական արտադրանքներ)։ Դրանք ոչ թե պետք է սերտիֆիկատ ստանան, այլ ունենան պարտադիր պետական գրանցում։

Ավելին, ախտահանիչ նյութերի վաճառքն ու շրջանառությունը Հայաստանում կարգավորվում է 2015թ. փետրվարի 1-ի ԵԱՏՄ պայմանագրով, որի համաձայն՝ ախտահանիչ նյութերը սանիտարահամաճարակային վերահսկողության ենթակա միջոցներ են․ դրանք պետք է վերահսկի Առողջապահության նախարարությունը։

Ախտահանիչ- քիմիական կամ կենսաբանական միջոց, որը նախատեսված է շրջակա միջավայրում վարակիչ հիվանդությունների հարուցիչներին ոչնչացնելու համար։ Օգտագործվում է ախտահանման, ստերիլիզացման համար։

N299 որոշման 20-րդ բաժնում ներկայացված են ախտահանիչ միջոցներին ներկայացվող պահանջները, ըստ որի՝ դրանց անվտանգության ամենակարևոր ցուցիչներից են բաղադրատարրերի տոքսիկայնության գնահատումը, ներառյալ՝ դրանց ազդեցության ուսումնասիրությունը մարդու վրա (ալերգենություն, գրգռվածություն, վերարտադրողական տոքսիկություն, կանցերոգենություն և այլն):

Բացի այդ, առողջապահության նախարարի՝ 2014թ. մայիսի 7-ին թիվ 17-ն հրամանի համաձայն՝ ախտահանիչ միջոցները պետք է անցնեն ախտահանաբանական փորձաքննություն՝ դրա համար հավատարմագրված լաբորատորիաներում։ Փորձաքննության համար արտադրողը պետք է ներկայացնի, օրինակ` այդ միջոցի բաղադրակազմը, տեխնիկական պայմանները (տեղական արտադրանքի համար), հիմնական բաղադրիչների հատկանիշները, միջոցի օգտագործման ցուցումները, տարայի բնօրինակի պիտակը։

Ըստ այդ հրամանի՝ ախտահանաբանական փորձաքննությունը պարտադիր է, պետք է լինի ամբողջական, իսկ փորձաքննության եզրակացությունները պետք է ունենա գիտական հիմնավորվածություն։

«Ալկոգելը պետգրանցման ենթակա չէ»,- պնդում է «Հավատարմագրման ազգային մարմին»-ը։

«Հավատարմագրման ազգային մարմին» ՊՈԱԿ հարցում էինք ուղարկել՝ խնդրելով պարզաբանել՝ որ ապրանքային կոդի տակ են մտնում «ալկոգելերը», որոնք ներկայացվում են որպես ախտահանիչ և հակաբակտերիալ միջոցներ։

ՊՈԱԿ-ից մեզ հայտնել էին, որ հակաբակտերիալ միջոցները ներառված են 3304 ծածկագրի տակ՝ որպես կոսմետիկ միջոց և հանդիանում են ՄՄ ՏԿ 009/2011 կանոնակարգի կարգավորման առարկա։ Իսկ ախտահանիչ միջոցները 3808 կոդի տակ են։

ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Անի Օբոսյանին խնդրեցինք պարզաբանել՝ ինչպես են հակաբակտերիալ ախտահանիչ միջոցները ներառվել կոսմետիկ միջոցների ապրանքային կոդի տակ, եթե ախտահանիչ են ու ենթակա են պետական գրանցման, այլ ոչ` սերտիֆիկացման։

Վերջինս դարձյալ պնդեց՝ «հակաբակտերիալն առանձին է, ախտահանիչը՝ առանձին», իսկ «ալկոգելը ախտահանիչ չի կարող լինել»․ «Մենք բոլոր հայտարարագրերը նայել ենք` հունվարից սկսած, ախտահանիչ բառ չկա էնտեղ գրված։ Գրված է՝ հակաբակտերիալ ձեռքի խնամքի միջոց»,- ասաց Ա․ Օբոսյանը: Ըստ նրա՝ ԵԱՏՄ տարածքում «ալկոգել» համարվող միջոցները պետական գրանցման ենթակա չեն, այլ կարգավորովում են ՄՄ ՏԿ 009/2011-ով։

Անի Օբոսյանը նշեց, որ լաբորատորիաները փորձաքննում են այն ցուցանիշները, որոնք արտադրողը նշում է հայտը լրացնելիս, հայտարարագիրն էլ չի տրվում որպես ախտահանիչ․ «ախտահանիչ» մակնշում են արտադրողները․

«Նայեք, բերում են արտադրանքը, ուզում են հայտարարագիրը։ Հայտատուն ինքն է լրացնում հայտարարագիրը։ Սերտիֆիկացման մարմինն ասում է՝ պիտակը բերեք, որ մենք տեսնենք։ Նախ, որևէ պարտավորվածություն չունի ինքը, որ պիտակ նայի։ Կա արտադրող, որ ասում է՝ կարող է ես պիտակով բերեմ, դու ինձ մերժես, ես ծախս անեմ, դրա համար իրենք ասում են՝ դուք տվեք, մենք ձեզ վստահեցնում ենք, որ ճիշտ կգրենք: Հետո տանում են թղթի վրա գրում են ինչ-որ անհասկանալի բան, դրա համար խնդիր է առաջանում,- ասաց Ա․ Օբոսյանը՝ առաջարկելով ուշադրություն դարձնել ոչ թե մակնշմանը, այլ «ապրանքային կոդին»։

Նշենք, սակայն, որ սերտիֆիկացնող մարմինն ունի պարտավորություն` նայելու ապրանքի պիտակը և ոչ միայն։ Մասնավորապես, ԵՏՀ N41 որոշման 5-րդ կետի, ինչպես նաև Կառավարության 2015թ. մայիսի 21-ի N552 որոշման համաձայն՝ սերտիֆիկացնող՝ լիազոր մարմինը, պարտավոր է ուսումնասիրել հայտատուի կողմից համապատասխանության հայտարարագրի լրացման ճշտությունն ու լիարժեքությունը,  համապատասխանության հայտարարագիր ընդունած հայտատուի համապատասխանությունը տեխնիկական կանոնակարգերի պահանջներին, որոնց մեջ ներառված է նաև մակնշման պահանջը։ Իսկ ոչ լիարժեք հայտի դեպքում սերտիֆիկացնող մարմինը կարող է մերժել հայտարարագրի գրանցումը։

 

Արտադրողները տեղյակ չեն՝ ինչ են արտադրում

Հատված` ախտահանիչ  «Լինա» հեղուկն արտադրող «Արտ Կոսմետիկս» ընկերության տնօրեն Արթուր Մելքոնյանի հետ հարցազրույցից․

-Ապրանքի փորձաքննության ժամանակ հայտը դու՞ք եք լրացրել, թե՞ լաբորատորիան

-Լաբորատորիան է լրացրել, ես միայն ստորագրել եմ։

-Այսինքն՝ դուք ասել եք՝ ախտահանիչ եք արտադրում, իրենք լրացրե՞լ են։

-Այն կոչվում է անտիսեպտիկ գել։

-Ապրանքներից մեկի վրա գրած էր ախտահանիչ։

-Գրվում է ալկոգել և հակասեպտիկ գել, ախտահանիչ բառ վրեն գրված չի։ Ես մի արտադրանք ունեմ։

-Ալկոսփրեյի վրա գրված է ախտահանիչ, ունե՞ք լաբորատոր փորձաքննության արձանագրություն։

-Ինքը կոսմետիկի տակ է գնում, ինքը ձեռքերի համար է, բացի ձեռքերից` նաև սեղաններ-մեղաններ։

Ձեզ լաբորատորիայո՞ւմ են ասել, որ կոսմետիկի տակ է գնում:

-Ես նմուշը տարել եմ լաբորատորիա, իրանք ասել են՝ սա կոսմետիկի տակ է գնում, և կոսմետիկի տակ է լրացվել։

-Տեղյա՞կ եք, որ ԵԱՏՄ-ում ախտահանիչ միջոցները համարվում են պետական գրանցման ենթակա և պետք է վերահսկվեն Առողջապահության նախարարության կողմից։

-Ես նորից եմ ասում, նմուշը տարել եմ, նմուշի հիման վրա լաբորատոր բան է լրացվել, հետո արձանագրություն է գրվել էդ սերտիֆիկատի, ես ստորագրել, կնքել եմ։

-Այն պիտակը, որը կպցնելու էիք վրան, իրենց ցու՞յց եք տվել։

-Ես պիտակը մի հատ կնայեմ, հետո կկապնվենք, կխոսենք։

Փորձաքննություն իրականացվել է Էկոնոմիկայի նախարարության ենթակայության տակ գտնվող «Ստանդարտների ազգային ինստիտուտ»-ում։

Մեր հարցազրույցից անմիջապես հետո «Ֆեյսբուք»-ից հեռացրին «ախտահանիչ սփրեյի» լուսանկարները։ Հետագայում տնօրենն այլևս չպատասխանեց մեր զանգերին։

«Հավատարմագրման ազգային մարմինը» այս ապրանքը գրանցել է մարտի 16-ին՝ իբրև հակաբակտերիալ միջոց՝ ՄՄ ՏԿ 009/2011 համապատասխանության հայտարարագրով։

Նմանատիպ իրավիճակում է հայտնվել արտադրողների մեծամասնությունը։

«Limpio» ախտահանիչ միջոցները վաճառող ընկերության ներկայացուցիչ Արսեն Ասրյանը ևս նշեց, որ «թուղթը»՝ սերտիֆիկատը, իրենց տվել է լաբորատորիան, որը նույնիսկ փորձաքննության արձանագրություն չի տվել իրենց․

-Հայտը դու՞ք եք լրացրել, թե՞ լաբորատորիան։

- Ի՞նչ հայտ:

- Լաբորատորիա փորձաքննության չե՞ք տարել:

-Էդ թուղթը (սերտիֆիկատը, հեղ․) մեզ լաբորատորիան է տվել։

-Բայց մինչև էդ չե՞ք փորձաքննել այդ լաբորատորիայում:

-Ստուգել են, վերջնական թուղթը, որը մեզ տվել են, էդ թուղթն է եղել։

- Ուզում եմ հասկանալ, դո՞ւք եք լրացրել, որ փորձաքննեն՝ էս-էս-էս ցուցանիշները:

- Չէ, իրանք:

- Այսինքն՝ դուք տարել եք, իրենք էլ միայն այդ եզրակացությո՞ւնն են ձեզ տվել, չե՞ն ասել` ինչ փորձաքննություն են անում։

-Չէ, իրանք ասել են՝ ինչ եք օգտագործում մեջը, մենք գրել ենք՝ որից ինչքան ենք օգտագործում մեջը։ Բացի էդ, մեզ թույլատվությունը տալուց հետո, իրանք խանութից վերցրել են ուրիշ մեր ապրանքներից ու նորից տարել փորձաքննության։ Էդ վարչապետի վերահսկողությունից՝ Շուկայի տեսչական մարմնից։ Մի հատ էլ ըտենց են ստուգել։

Դուք լաբորատորիայի թուղթն ունե՞ք:

-Էդ թուղթն է, որ ձեզ ուղարկել եմ, մենակ էդ է։

Դրանից բացի, ուրիշ թուղթ ձեզ չե՞ն տվել:

-Չէ, դրանից բացի ուրիշ բան չի էլ հասնում, որ տան:

Այս ապրանքը նախատեսված է բոլոր մակերեսների համար, «որոնց միջով ոչ հոսանք է անցնում»։ Վաճառվում է 0,5լ և 5լ տարաներով։

Մենք խոսել ենք ախտահանիչ միջոցներ արտադրող տարբեր ընկերությունների հետ։ Մեծամասնությունը միաբերան պնդում է՝ իրենք ունեն սերտիֆիկատ և ուղարկում «Օծանելիքակոսմետիկական արտադրանքի անվտանգության մասին» ՄՄ ՏԿ 009/2011 տեխնիկական կանոնակարգի համապատասխանության հայտարարագիրը։

 

Նույնիսկ որպես կոմսետիկ միջոց` «ալկոգելերը» պատշաճ չեն փորձաքննվում

«Ալոե» ընկերությունը, որը ևս արտադրում է ալկոգել, ուներ փորձաքննության արձանագրություն, որը խնդրեցինք տրամադրել մեզ։

Փորձաքննությունն իրականացվել էր «Ակադեմիկոս Ս․ Ավդալբեկյանի անվան առողջապաhական ազգային ինտիտուտ» լաբորատորիայում։ Ստուգվել էր ընդամենը 4 ցուցանիշ՝ կապար, արսեն, սնդիկ, ջրածնային ցուցիչ՝ Ph, որոնց հիման վրա և լաբորատորիան ապրանքին տվել է ՄՄ ՏԿ 009/2011 կանոնակարգի համապատասխանության հայտարարագիր։

ՄՄ ՏԿ 009/2011 կանոնակարգի 4-րդ հոդվածը սահմանում է, որ այդ տեխնիկական կանոնակարգի կարգավորման առարկա հանդիսացող ապրանքը պետք է համապատասխանի դրա բոլոր պահանջներին։ Այսինքն՝ պետք է ստուգվեն անվտանգության պահանջների համար ներկայացվող բոլոր ցուցանիշները, այն է՝

• Բաղադրությունը
• Ֆիզիկաքիմիական ցուցանիշները
• Միկրոբիոլոգիական ցուցանիշները
• Տոքսիկ տարրերի առկայությունը
• Տոկսիկայնության ցուցանիշները
• Կլինիկական ցուցանիշները
• Արտադրությունը
• Սպառողական տարան
• Ապրանքի մակնշումը

Այսինքն՝ միայն 4 ցուցանիշ ստուգելով՝ լաբորատորիաներն իրավունք չունեն տեխնիկական կանոնակարգի համապատասխանության վկայական տալու․ կարող են տալ, ասենք, որ այդ 4 ցուցանիշներն ապրանքի համար նորմայի մեջ են։ Ըստ այդմ՝ ապրանքը չի կարող մակնշվել EAC (Եվրասիական համապատասխանություն, Eurasian Conformity) նշանով՝ նախքան այդ բոլոր պահանջների բավարարելը։

«Հավատարմագրման ազգային մարմին» ՊՈԱԿ-ի տնօրեն Անի Օբոսյանը, սակայն, կարծում է, որ տեխնիկական կանոնակարգը չի պահանջում բոլոր ցուցանիշների փորձարկում։

«Լաբորատորիան իր արածի տերն է, 3 ցուցանիշ ունի, 3-ով արեց, տվեց, վերջ։ Մեզ մոտ, ասենք թե, մաշկի հետ կապված փորձաքննությունները չկա։ Լաբորատորիան մեղավոր չէ, որ ինքը չունի, սա ունի, սա է անում: Եթե այդ արտադրողը շատ է մտածում, որ իր արտադրանքը լիովին համապատասխանություն ապահովի, ինքը կարող է տանի դա էլ անի Ռուսաստանի որևէ լաբորատորիայում։ Եթե ոչ` կարող է էստեղի լաբորատորիայի արածը վերցնի, դրա հիմքով գրանցի հայտարարագիրը, որովհետև պահանջ, որ բոլոր պահանջվողները պետք է անի, չկա»,- նշեց Ա․ Օբոսյանը։

«Հավատարագրման ազգային մարմին» ՊՈԱԿ-ին խնդրել էինք հայտնել՝ «Ս․ Ավդալբեկյանի անվան առողջապաhական ազգային ինտիտուտ»-ը և «Ստանդարտների ազգային ինտիտուտ» լաբորատորիաներն ունե՞ն ՄՄ ՏԿ 009/2011 կանոնակարգով սահմանված բոլոր ցուցանիշներով փորձաքննություն իրականացնելու սարքերը։

ՊՈԱԿ-ից մեզ հայտնել էին, որ այդ երկու լաբորատորիաները «նշված արտադրանքի համար ամբողջությամբ չեն ապահովում ՄՄ ՏԿ 009/2011 կանոնակարգով սահմանված պահանջների փորձարկումների կատարումը»։

Սակայն հավելել էին, որ հավատարմագրված ոլորտում ներառված փորձարկումներն իրականացնելու համար լաբորատորիաներն «ունեն անհրաժեշտ սարքավորումները»։

Անի Օբոսյանին խնդրեցինք պարզաբանել, ինչ է նշանակում՝ «չեն ապահվում», բայց «ունեն անհրաժեշտ սարքավորումները»։ Վերջինս դարձյալ նշեց, որ լաբորատորիաները փորձաքննում են այն ցուցանիշները, որոնք որ արտադրողը նշում է հայտը լրացնելիս։ Սակայն, ինչպես վերևում տեսանք, արտադրողները ոչ միայն հայտ չէին լրացրել, այլ նույնիսկ տեղյակ չէին՝ ինչ է հայտը։

«Օրինակ, եթե 10 հատ փորձարկում պետք է անի հայտատուն, գնում է լաբորատորիա, ասում է՝ դու այս 10-ը կարողանու՞մ ես անել, լաբորատորիան ասում է՝ չէ, ես կարող եմ 5 անել, այդ 5 հատով հայտատուն կարող է 5-ն անել ու բերել հայտարարագիրը լրացնի,  քանի որ հայտարարագրողին պարտավորվածություն չկա, ինքը չի պարտավորվում պատասխանատվություն կրել բոլոր ցուցանիշների առկայության համար»։

Այն հարցին, թե այդ դեպքում ինչպե՞ս է լաբորատորիան ամբողջ տեխնիկական կանոնակարգի համապատասխանություն տալիս՝ ընդամենը 4 ցուցանիշով, Անի Օբոսյանը դարձյալ պնդեց, որ լաբորատորիաները միայն փորձաքննում են այն ցուցանիշները, որոնք ունեն, իսկ հետագա պատասխանատուն արդեն արտադրողն է։

«Եթե դու շուկա վատ ապրանք ես հանում, դու ես վնաս կրելու, այսինքն՝ սպառողը դրանից կհիասթափվի, կթունավորվի, թե ինչ կլինի, հայտարարագրողն ինքն է մեղավոր։ Հայտարարագիր լրացնողն ինքն է պատասխանատու՝ ինքը մի ցուցանիշով արեց, թե` 10։ Հետո գնում է սերտիֆիկացման մարմին, ասում է՝ գրանցի, ես էս ունեմ, մարմինն ընդամենը գրանցողն է, իրեն մի ցուցանիշ էլ եթե ներկայացնեն, հիմք չունի ուղղակի մերժելու և չգրանցելու հայտարարագիրը»։

Պատասխանատուն, անշուշտ, արտադրողն է, բայց միայն այն բանից հետո, երբ անցել է իրավական տարբեր նորմերով սահմանված «փուլերը», և ոչ թե վերահսկող ու ոլորտի պատասխանատու պետական մարմինների կողմից «պատահմամբ» մի թուղթ է ստացել, որն իրեն առաջարկել են ստորագրել։

ՀԳ․ Մենք հարցում էինք ուղարկել նաև Առողջապահության նախարարություն՝ խնդրելով տեղեկացնել՝ ինչպես է կարգավորվում ախտահանիչ միջոցների շրջանառությունը, ինչպե՞ս են վերահսկվում ախտահանիչ միջոցները, ինչ լաբորատոր փորձաքննություն են անցնում և արդյոք ՄՄ ՏԿ 009/2011 կարող է կարգավորել ձեռքերի ախտահանիչ միջոցները, որոնք պետք է ունենան ոչ թե «սերտիֆիկատ», այլ՝ պետական գրանցում։

Այսինքն՝ ուղղակի խնդրել էինք հաստատել այն, ինչ հոդվածի սկզբում արդեն իսկ նշել էինք։

Այս հարցերին պատասխանելու համար Առողջապահության նախարարությունը մեկ ամիս ժամանակ է խնդրել։