Հայաստանի մետաղական հանքավայրերն առավելապես շահագործում են ռուս գործարարներն ու օլիգարխները: Նրանք մասնակցություն ունեն պղինձ-մոլիբդենային գրեթե բոլոր մեծ հանքերում:

Հայաստանում 12 ոսկու և ոսկի բազմամետաղների հանքավայրերի համար շահագործման թույլտվություններ են տրամադրված, որոնց արդեն անդրադարձել ենք: Այս հրապարակմամբ կանդրադառնանք մետաղական մյուս հանքավայրերի իրական սեփականատերերին և նրանց ներկայացրած հայտարարագրերին: Այդ հանքավայրերը հիմնականում պղինձ և մոլիբդեն են արդյունահանում։

Արդյունահանող ճյուղերի թափանցիկության նախաձեռնության շրջանակներում կատարված օրենսդրական փոփոխությունների արդյունքում, հիշեցնենք, Արդարադատության նախարարության իրավաբանական անձանց պետական ռեգիստրում հրապարակվել են Հայաստանում մետաղական հանքավայրերի իրական սեփականատերերի անունները: Դրանք, սակայն, ոչ ամբողջությամբ են արտացոլում իրական սեփականատերերի ինքնությունը: Օրենսդրությունը շրջանցել է նաև մեկ հանքավայր շահագործող և չի ներկայացրել հայտարարագիրը: 

Վլադիմիր Պուտինի ներկայացուցիչը՝ Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատում

Քաջարանի պղնձամոլիբդենային հանքավայրը շահագործող «Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ի բաժնեմասում բաժնետերերի փոփոխություններ են եղել այն ժամանակ, երբ իրական սեփականատերերի հայտարարագրման գործընթացը պարտադիր է դարձել։ Այստեղ այլևս չկա հայտնի գերմանական «Քրոնիմետ» խումբը, որը մշտապես հանդես էր գալիս որպես մեծ բաժնետեր։

ԶՊՄԿ-ն 2019թ. իր ֆինանսական հաշվետվության մեջ այս փոփոխությունների մասին նշել է, որ 2019թ. հետ է գնել իր արժեթղթերը, որի սեփականատերերն են եղել «Քրոնիմետ մայնինգ էյ, ջի.»-ն` 60 %, «Մաքուր երկաթի գործարան» ԲԲԸ-ն` 15 % ( վերջնական սեփականատերն է «Քրոնիմետ հոլդինգ» ՍՊԸ խումբը), «ԱՄՖ հոլդինգս» ՍՊԸ խումբը` 12,5 %, «Զանգեզուր մայնինգ» ՍՊԸ խումբը` 12,5 %:

2018թ. դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ խումբը վերահսկվել է Գյունտեր Պիլարսկու կողմից: Արժեթղթերի վերագնումից` 2019թ. դեկտեմբերի 31-ից հետո, ընկերությունը չունի վերջնական վերահսկող բաժնետեր:

Այդ ամենից հետո` 2020-ին, նոր բաժնետերեր են գրանցվել: 2020թ․ մարտի 27-ին գերմանացի Թոմաս Պետեր Հայլը (Thomas Peter Heil) ձեռք է բերել բաժնեմասի 12,5 %-ը։ Նա նաև խորհրդի նախագահն է։ Թոմաս Պետեր Հայլի աշխատավայրը, ինչպես նշված է, C2Capital GmbH ընկերությունն է։ Այն Գերմանիայում գրանցվել է այս տարվա հունվարին, և այլ մանրամասներ չկան։ Համացանցում հարուստ տեղեկություններ չկան նաև դրա բաժնետիրոջ՝ Թոմաս Պետեր Հայլի մասին։

2020թ. փետրվարի 3-ին 12,5 % բաժնեմաս ԶՊՄԿ-ում ձեռք է բերել ՌԴ քաղաքացի Միխայիլ Զուրաբովը։ Միխայիլ Զուրաբովը ռուս քաղաքական գործիչ և դիվանագետ է։ 2004-2007թթ․ եղել է ՌԴ առողջապահության և սոցիալական զարգացման նախարար, այնուհետև՝ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի խորհրդական՝ 2007-2009թթ։ Իսկ դրանից հետո՝ 2009-2016թթ․ ՌԴ արտակարգ և լիազոր դեսպանն էր Ուկրաինայում, ինչպես նաև առևտրատնտեսական հարաբերությունների զարգացման գծով ՌԴ նախագահի հատուկ ներկայացուցիչը։ Միխայիլ Զուրաբովն այժմ ներկայացնում է «Մոսկովյան բաժնետիրական ապահովագրական ընկերություն» ԲԸ-ն։

Կոմբինատում 7,5 % բաժնեմաս ունի նաև տնօրեն Մհեր Պոլոսկովը, որը ձեռք է բերել 2018թ․ հունիսի 20-ին։

Նույն օրը 2,5 % բաժնեմաս է ձեռք բերել ՀՀ քաղաքացի Նարեկ Ամբարյանը, ով ԶՊՄԿ-ի գլխավոր տնօրենի առաջին տեղակալն է: Վերջինս Արդարադատության երկրորդ դասի խորհրդական, Զինվորական դատախազի տեղակալ Տիգրան Ամբարյանի եղբայրն է։ Տիգրան Ամբարյանը դրանից առաջ զբաղեցրել է Գլխավոր դատախազության կոռուպցիոն և տնտեսական գործունեության դեմ ուղղված հանցագործությունների գործերով վարչության պետի պաշտոնը։

Հունիսի 20-ին նույնչափ՝ 2,5 %, բաժնեմաս է ձեռք բերել Կարեն Ալբերտի Հակոբյանը։ Վերջինս «Մաքուր երկաթ գործարան» ԲԲԸ-ի գլխավոր տնօրենն է։ Նա Սյունիքի նախկին մարզպետ Վահե Ալբերտի Հակոբյանի եղբայրն է: 

Չնայած նոր օրենսդրությունը չի պարտավորեցնում հայտարարագրել 10 տոկոսից քիչ բանժնեմաս ունեցող իրական սեփականատերերին, այդուհանդերձ, այն արտացոլվել է իրական սեփականատերերի հայտարարագրում։

Փաստացի ստացվում է, որ ԶՊՄԿ-ի բաժնեմասում հանրությանը հայտնի են դարձել միայն 37,5 %-ի բաժնետերերը։

Հայտարարագրում նշվում է, որ ԶՊՄԿ-ն իր կողմից թողարկված բաժնետոմսերի 62,5 %-ի սեփականատերն է: ԶՊՄԿ-ի կանոնադրությունից էլ տեղեկանում ենք, որ ԶՊՄԿ-ում ստեղծված է պահուստային հիմնադրամ՝ կանոնադրական կապիտալի 15 տոկոսի չափով։

Իրական սեփականատերերի ցանկում, առանց մասնակցության չափի, ընդգրկված է նաև նախկին մարզպետ Վահե Հակոբյանը։ Նա ԶՊՄԿ-ի խորհրդի անդամ է։

Ցանկում նշված է նաև Գերմանիայի քաղաքացի Պարագ Յոհաննես Բհատը, որը նույնպես խորհրդի անդամ է։ Նա Ավստրիական CMA Corp Ltd-ի նախագահն է։

Որպես խորհրդի անդամ՝ նշված է նաև Գերմանիայի քաղաքացի Մորից Ջհոնաթան Հիերթնիմուս Հիլլը (Moritz Jonathan Hieronymus Hill)։

Անուղղակի մասնակցության միջանկյալ իրավաբանական անձի շղթայում է նաև ԶՊՄԿ նախկին սեփականատեր Մաքսիմ Հակոբյանի որդու՝ Վահե Հակոբյանի հիմնադրած «ԱՄՓ հոլդինգ» ՍՊԸ-ն (Նախկին «Արմենիան Մոլիդբդեն Փրոդաքշն» ՍՊԸ-ն), Վահե Հակոբյանի և նրա հարազատների կողմից հիմնադրած «Զանգեզուր մայնինգ» ՍՊԸ-ն, «Սթար դասթ» ՓԲԸ-ն, «Մուն մեթալս» ՓԲԸ-ն, Կիպրոսում գրանցված Walnort Finance Ltd-ն։ Վերջինն ապահովում է Զուրաբովի մասնակցությունը կոմբինատի բաժնեմասում:

Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատն ու առնչվող մետաղական հանքերը

Հանքասարի հանքավայրը

Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը 100 տոկոս բաժնետերն է Հանքասարի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայրի կենտրոնական տեղամասի շահագործման թույլտվություն ունեցող «Լեռ-Էքս» ՍՊԸ-ում: «Լեռ-Էքս» ՍՊԸ-ն այլևս չի շահագործում հանքավայրը: Այն չի աշխատում 2014թ. վերջին եռամսյակից: Ընդերքօգտագործման իրավունքը տրամադրվել էր 2008թ․-ին, այն վավեր է մինչև 2030թ.: Այստեղ հաստատված են եղել պղնձի 13582.3 տ և մոլիբդենի 5640.8 տ պաշարներ:

Սյունիքի մարզի Գեղի գյուղի տարածքում մնացել են հանքի ենթակառուցվածքները: Ընկերությունը զրոյական հաշվետվություններ է ներկայացրել թե արտադրության, թե աշխատակիցների, թե եկամուտների և այլ ցուցանիշների համար:

Թե ինչու դադարեցված չէ այս հանքավայրի ընդերքօգտագործման իրավունքը, եթե այն այլևս չի շահագործվում, հայտնի չէ: Սակայն ԶՊՄԿ-ի 2019թ. ֆինանսական հաշվետվությունից տեղեկանում ենք, որ ընկերությունը դադարեցրել է արտադրական գործընթացը և հետախուզական աշխատանքները Հանքասարի հանքավայրի հարևանությամբ գտնվող տարածքում, և համաձայն ղեկավարության որոշման` 2018թ. դուրս են գրվել 2 մլրդ 438 մլն դրամի չափով հետախուզման և գնահատման ակտիվներ:

Լիճքի հանքավայրը

Սյունիքի մարզի հաջորդ լքված հանքը` Լիճքի պղնձի հանքավայրն է: Այն ընդերքօգտագործման իրավունքը ստացել է 2013-ին, բայց շահագործվել է 2016-2018թթ.-ին, դադարել է աշխատել հեղափոխությունից հետո, երբ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց բոլոր մետաղական հանքավայրերում ստուգումներ իրականացնելու Կառավարության նախաձեռնության մասին:

Շահագործման դադարեցումից հետո` 2018թ. հուլիսի 26-ից, ընկերության բաժնետեր է դարձել Արամ Սաֆարյանը` 50 տոկոս, ևս 48 %-ին տիրապետում է Ավստրիայի քաղաքացի Միխայիլ Մոգիլևսկին: Վերջինս աշխատում է շվեյցարական Industrial Minerals S.A-ում: Իսկ բաժնեմասը ձեռք է բերել 2018թ. դեկտեմբերի 28-ին: Շվեյցարական այս ընկերության կայքն ուսումնասիրելով՝ կարելի է եզրակացնել, որ ձևական ընկերություն է, որևէ կոնկրետ գործունեություն չի իրականացնում, ստեղծվել է միջանկյալ դերակատարություն ստանձնելու և իրական բաժնետերերին թաքցնելու, նրանց գումարները վերաբաշխելու նպատակով: 

Որպես անուղղակի մասնակցության միջանկյալ իրավաբանական անձ՝ հայտարարագրված է նաև հայաստանյան «Ռեդ մեթալս» ՓԲԸ-ն, «Լիննե Մայնինգ» ՍՊԸ-ն, ինչպես նաև Կիպրոսում գրանցված C.I.I. Clay Industries International Ltd-ն և Կիպրոսում գրանցված մեկ այլ` Avander Holding Ltd-ը: Վերջինների գործադիր մարմնի ղեկավարը և վերջնական բաժնետերը նույն Մագիլևսկին է իր գործընկերոջ հետ: Մագիլևսկին, ակնհայտորեն, իրական բաժնետեր չէ, այլ պարզապես իրական սեփականատերերի շղթան քողարկող proxy կոչվող անձնավորություն է (վստահված անձ):

«Ռեդ մեթալս» ՓԲԸ-ի բաժնետերերից է Սուրեն Ռաֆիկի Ածիկյանը՝ 1 % և «ԼԻՆՆԵ ՄԱՅՆԻՆԳ» ՍՊԸ-ն՝ 99 %: Սուրեն Ածիկյանի անվանը հանդիպում ենք նաև ԶՊՄԿ-ի շղթայի «Մուն մեթալս» ՓԲԸ-ում (տես գրաֆիկը):

Արդեն իսկ հրապարակվել է այս հանքավայրի և ԶՊՄԿ-ի կապի մասին` միջանկյալ «Ռեդ մեթալս» ՓԲԸ-ի, «Լիննե Մայնինգ» ՍՊԸ-ների և նրանց բաժնետերերի միջոցով: Հետևաբար, կարելի է արձանագրել, որ սա երկրորդ հանքավայրն է, որը փորձել է շահագործել ԶՊՄԿ-ն և թողել լքված վիճակում:

Սա դեռ ամենը չէ. «Թաթսթոուն» ՍՊԸ-ն ևս մեկ հանքավայրի ընդերքօգտագործման իրավունք ունի, այն է` Այգեձորի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայրի Թղկուտի տեղամասի համար: Այն ստացել է նույն օրը, երբ ստորագրել են պայմանագիրը Լիճքի հանքավայրի համար: Այգեձորի հանքը նույնպես չի գործում:

Այս տարվա մայիսի 7-ին «Թաթսթոուն» ՍՊԸ-ի բաժնեմասի վրա կալանք է դրվել: 

Ագարակի պղինձն ու մոլիբդենը՝ ռուս օլիգարխներին

Հաջորդ գործող մեծ հանքը Ագարակի պղնձամոլիբդենային հանքավայրն է: Շահագործում է «Ագարակի պղնձամոլիբդենային կոմբինատ» ՓԲԸ-ն: Այն ռուսական «ԳեոՊրոՄայնինգ» խմբի ակտիվն է և նույն սեփականատերերի ձեռքում է, ինչ Սոթքի ոսկու հանքավայրը: Երկու ռուս գործարարներ` Սիման Պովարենկինը և Ռոման Տրոցենկոն` համապատասխանաբար 50,5 և 48,2 % բաժնեմաս ունեն: Իսկ իրական սեփականատերերի շարքում ընդգրկված ընկերությունների բուրգը նույնն է, ինչ «ԳեոՊրոՄայնինգ Գոլդ» ՍՊԸ-ում:

Ագարակի ՊՄԿ-ն 2016-2017թթ. արտադրել է տարեկան 30 հազար տոննա պղինձ և 450 տոննա մոլիբդենի խտանյութ, որի արժեքը կազմել է ավելի քան 13 մլրդ դրամ: 

Մաքսիմ Հակոբյանի որդին՝ Շամլուղի պղնձի հանքավայրի շահագործող

«Ախթալայի լեռնահարստացման կոմբինատ» ՓԲԸ-ն շահագործման իրավունք ունի Շամլուղի պղնձի հանքավայրի համար: Այժմ բաց հանքավայրը չի գործում, սակայն ընկերությունը շարունակում է արդյունահանումը փակ հանքավայրից:

2019թ. հուլիսի 10-ից ընկերության միանձնյա բաժնետեր է դարձել Մաքսիմ Հակոբյանի որդին՝ Վահե Հակոբյանը: Նա մասնակցությունն ապահովում է «Մասկօ մայն» ՓԲԸ-ի միջոցով:

Հիշեցնենք, որ Լոռիում գործում է նաև Թեղուտի հանքավայրը, որին արդեն անդրադարձել ենք։ 

• Թեղուտի հանքավայրի նոր շահագործողները և պոչամբարի վերաբերյալ հետազոտության գաղտնի արդյունքները
  
  Վարդան Այվազյանի որդին սեփականատերերի վերաբերյալ հայտարարագիրը չի ներկայացրել

Հրազդանի հանքավայրը լինելու էր սարի թիկունքում

Կոտայքի մարզի Հրազդանի երկաթի հանքավայրի համար ընդերքօգտագործման իրավունք ունի «Ֆորչն րիզորսիս» ՍՊԸ-ն: Ընկերությունը չի ներկայացրել իրական սեփականատերերի հայտարարագիրը:

Ընկերությունների գրանցման ռեգիստրի տվյալներով՝ այստեղ բաժնետեր է ԱԺ նախկին պատգամավոր, բնապահպանության նախկին նախարար Վարդան Այվազյանի որդին՝ Սուրեն Այվազյանը՝ 28 %։ Իսկ խոշոր բաժնետերը` 72 %-ը Բրիտանական Վիրջինյան Կղզիներում գրանցված Caspian Bounty Steel Limite- ն է։

Վարդան Այվազյանն այստեղ բաժնետեր է եղել 2008-ին։ Այդ ժամանակ՝ մինչև 2010թ․ բաժնեմաս է ունեցել նաև ԱԺ նախկին պատգամավոր Տիգրան Արզաքանցյանը։

Հանքավայրը չի շահագործվում։ 

Ռուս գործարարները՝ Դաստակերտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայրում

«Մոլիբդենի աշխարհ» ՍՊԸ-ն ընդերքօգտագործման իրավունք ունի Դաստակերտի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայրի համար: Այն նույն` Արմանիսի ոսկու հանքը շահագործող «Սագամար» ՓԲԸ-ի բաժնետերերինն է` ռուս գործարարներ Դմիտրի Տրոիցկունը և Դմիտրի Կորժևինը` համապատասխանաբար 70,34 % և 29,66 % բաժնեմասով: 

Դաստակերտի հանքավայրի պոչամբարը

Մեղրաձորի ոսկու և Այգեձորի պղինձ-մոլիբդենը՝ նույն սեփականատիրոջը

«Ակտիվ լեռնագործ» ՍՊԸ-ն ընդերքօգտագործման իրավունք ունի Սյունիքի մարզի Այգեձորի պղինձ-մոլիբդենային հանքավայրի Կենտրոնական տեղամասի համար։ Ընկերության միանձնյա բաժնետերը Վարդան Մարգարյանն է, նույն՝ Մեղրաձորի ոսկի-բազմամետաղների հանքավայրը շահագործող «Մեղրաձոր գոլդ» ՍՊԸ-ի սեփականատերը։ Հանքավայրը չի գործում և զրոյական հաշվետվություններ է ներկայացրել ԱՃԹՆ-ին։

Տեսանկարահանումն ու լուսանկարները՝ Սարո Բաղդասարյանի