Հարցազրույց «Փրկություն» հաշմանդամ երեխաների կենտրոնի նախագահ Արփինե Աբրահամյանի հետ

- Ձեր կազմակերպության առանձնահատկությունը մտավոր արատ ունեցող երեխաների համար Ցերեկային առօրյայի կազմակերպման կենտրոնն է: Որո՞նք են կենտրոնի առաջնահերթություները:

- Մտավոր արատ ունեցող երեխաների համար գոյություն ունի օժանդակ դպրոց, որտեղ ուսուցումն ութամյա է: Սակայն ոչ ոքի չի հետաքրքրում՝ ու՞ր է գնում մտավոր արատ ունեցող երեխան դպրոցն ավարտելուց հետո: Այսօր Երեւանում գործում է մի ուսումնարան, որտեղ մտավոր արատ ունեցող երեխաներին սովորեցնում են վարսահարդարություն: Բայց կյանքին մի քիչ ռեալ աչքերով է պետք նայել. ո՞վ իր մազերը կվստահի նրանց: Կամ ուսուցանվում է փականագործություն, կար ու ձեւ, որը նույնպես անիրական է նրանց դեպքում:

Իրականում, ի՞նչ է սպասում մտավոր արատ ունեցող երեխային: Շատ ժամանակ ծնողները նման երեխաներին տեղավորում են մանկատուն: Այլ դեպքերում այդ երեխան մնում է տանը, միայնակ չորս պատի մեջ (ծնողը պետք է աշխատի), ու դրանով ավելի է խորանում նրա բարդույթը: Հաճախ նման երեխաները հայտնվում են փողոցում: Մարդիկ, շատ լավ տեղյակ լինելով նրանց անմեղսունակության մասին, հրահրում են հակահասարակական արարքների:

Ցերեկային առօրյայի կազմակերպման մեր կենտրոնը գործում է արդեն 7 տարի Շենգավիթի թաղապետարանի կողմից անհատույց հատկացված 700 քմ տարածքում: Ստեղծման գաղափարն իմն է (Կենտրոնի եւ կազմակերպության մասին մանրամասն տեղեկություններ կարելի է ստանալ www.prkutyun.am կայքում):

Կենտրոնն աշխատում է ժամը 11-17.00-ը: Այդ ժամանակամիջոցը պայմանավորված է նրանով, որ մենք ի վիճակի ենք երեխաներին կերակրել օրական մեկ անգամ միայն:

Այստեղ երեխաների հետ նախեւառաջ տարվում է տարրական ուսուցում: Հաճախ երեխան ավարտում է օժանդակ դպրոցը, բայց նույնիսկ տառերը չգիտի: Ինքս լինելով մանկավարժ՝ չեմ ուզում վատ խոսել ուսուցիչների մասին: Միայն մի բան կասեմ. եթե այդ երեխաների հետ համառորեն աշխատես, անպայման արդյունքի կհասնես:

Մենք արդեն երեք երեխա այստեղ կրթելուց հետո ուղարկել ենք թիվ 27 հանրակրթական դպրոց, որի հետ ակտիվ համագործակցում ենք: Երեք երեխա էլ՝ երկուսը թույլ լսող, մեկը՝ լեզվական արատով, ուղարկել ենք օժանդակ դպրոցներ:

Ճաշից հետո երեխաները զբաղված են կավագործության, շյուղագործության, բրնձագործության, նկարչության եւ այլ խմբակներում: Արդեն երկու ամիս է շաբաթը երկու անգամ անցկացվում է համակարգչային ուսուցում, հիմնականում պարզ խաղերի տեսքով:

Նույնիսկ եթե մտավոր արատն այնքան խորն է, որ երեխան ոչինչ էլ չի անում այստեղ, նա ժամանակն անցկացնում է խաղասենյակում. խաղում է, հեռուստացույց է դիտում: Կարեւորը, որ նախ՝ նա այստեղ ապահով միջավայրում է, այլ ոչ թե փողոցում, եւ երկրորդը՝ յուրային է յուրայինների մեջ:

Բոլոր երեխաների հետ անհատական աշխատում են արատաբանը եւ հոգեբանը:

Մեր կենտրոնի կարեւոր սկզբունքներից մեկն այն է, որ երեխային երբեք չի կարելի ստիպել անել այն, ինչ նա չի ցանկանում: Եթե հիմա դասի ժամ է, իսկ նա ուզում է նկարել, թող նկարի, թող անի այն, ինչ ուզում է ինքը, այլ ոչ ծնողը կամ մանկավարժը, թող գտնի իր «ես»-ը: Դա, իհարկե, չի նշանակում, որ մեզ մոտ ամենաթողություն է: Սակայն, եթե ինչ-որ բան չի կարելի, մենք հանգիստ բացատրում ենք դա երեխային, լսում ենք նաեւ իր տեսակետը:

Մեր կարեւոր ձեռքբերումը համարում եմ այն, որ ծնողը կարող է աշխատել, քանի որ տեղ ունի երեխային թողնելու: Չէ՞ որ շատ ծնողներ ամաչում են նման երեխաներին իրենց հետ տանել հյուր, ինչ-որ տեղեր, որովհետեւ մարդիկ ի վիճակի չեն հասկանալ, որ նման երեխաներ կարող են ծնվել ցանկացած ընտանիքում, այլ ոչ միայն անբարո ընտանիքներում, ինչպես ընդունված է կարծել մեր երկրում:

- Քանի՞ երեխա է այժմ գրանցված Կենտրոնում:

- Կենտրոն տվյալ պահին հաճախում է 30 երեխա, ինչը 3-ով ավելի է, քան անցյալ տարի: Ծնողները նրանց բերում են Երեւանի տարբեր համայնքներից: Երեխաների մեծամասնությունը անապահով ընտանիքներից են, այնպես որ որոշ ծնողներ ի վիճակի են իրենց երեխաներին Կենտրոն բերել շաբաթը 2-3 անգամ միայն, քանի որ օրական 400 դրամը, որ ստիպված են լինում տալ տրանսպորտին, մեծ գումար է իրենց համար: Մի բարեգործ մեզ միկրոավտոբուս խոստացավ, որ երեխաներին տանենք-բերենք, բայց չկատարեց իր խոստումը: Տրանսպորտի խնդիրը մեզ համար, իրոք, լուրջ է: Շատ ծնողներ ասում են, որ այն օրերին, երբ երեխաներն այստեղ չեն գալիս, նրանք անհանգիստ են, նյարդայնանում են:

Իսկ այստեղ իրենք իրենց միջավայրում են, ընկերների հետ: Նրանց հետ զբաղվում են դաստիարակները եւ ուսուցիչները, ովքեր բոլորը, ի դեպ, կամավորներ են: Նրանք վարձատրվում են միայն, երբ դրամաշնորհ ենք ստանում, մնացած ժամանակ նրանք աշխատում են անվճար: Մի քանիսին, ովքեր հեռվից են գալիս, միայն ճանապարհածախսն ենք փոխհատուցում:

Մեր խմբակներ հաճախում են նաեւ առողջ երեխաներ, ինչը, բնականաբար, նպաստում է մտավոր արատ ունեցող եւ առողջ երեխաների ինտեգրմանը:

Այսպիսով, մտավոր արատ ունեցող երեխային կամ պատանուն Ցերեկային առօրյայի կազմակերպման կենտրոնն ամենակարեւորը տալիս է ընտանիքում ապրելու հնարավորություն, կազմակերպված առօրյա, շփվելու հնարավորություն:

- Ձեր կազմակերպության նման շատ կամակերպություններ խոսում են հաշմանդամների՝ հասարակությանն ինտեգրման հարցում հասած նշանակալից արդյունքների մասին: Այնուամենայնիվ, իրականում ինտեգրում այնքան էլ չի նկատվում:

- Եթե խոսում ենք ինտեգրման մասին, մտավոր արատով երեխայի ինտեգրումը սկսվում է սեփական ընտանիքից: Ինչպես սեփական ընտանիքն այդ երեխային ներկայացրեց շրջապատին ու հասարակությանը, նա այնպիսին էլ ընկալվում է:

Եթե մայրն այդ երեխայի հետ դուրս է գալիս բակ կամ գնում է հյուր ու ասում է՝ իր հետ չխոսեք, իրեն բան չհարցնեք, բնականաբար, նրա հետ չեն շփվում, նրանից աշխատում են հեռու մնալ:

Եթե նա ասի՝ գիտեք, նա էլ ձեզ նման երեխա է, պարզապես կարող է մեկ-մեկ ծիծաղելի բան ասել, ինչ անենք, վերաբերմունքն այլ կլինի:

Շատ ծնողներ ողջ ուշադրությունը կենտրոնացնում են առողջ երեխաների վրա՝ մտածելով, որ երբ ծերանան, առողջ երեխան կխնամի իրենց էլ, հիվանդ երեխային էլ: Ընտանիքը հաշմանդամ երեխային ընկալում է որպես բեռ: Ծնողներին, սակայն, նույնպես չի կարելի կուրորեն մեղադրել: Հասարակության ճնշումը եւ սոցիալական վիճակն են նրանց այդպիսին դարձնում:

Մեր խմբակներում երեխաների կատարած աշխատանքները պարբերաբար վաճառվում են. 50%-ը գնում է նոր նյութեր գնելուն, 50%-ը փոխանցում ենք երեխայի ծնողին:

Այդպիսով, ծնողները հասկանում են, որ նման երեխաներից էլ կարող է օգուտ լինել, որ նրանք բեռ չեն ընտանիքում, եւ երեխան ինքն էլ է իրեն պետքական զգում:

Մենք նաեւ ժամանակ առ ժամանակ կազմակերպում ենք սեմինարներ, ուր հրավիրում ենք ծնողներին, հյուրերի, եւ մեր աշխատակիցներն ու երեխաները պատմում են իրենց մասին, քննարկում են ինչ-որ խնդիրներ, բացահայտում են իրենց գոյությունը: Որովհետեւ մեր երկրում մտավոր արատ ունեցող մարդիկ, ցավոք, պետք են միայն ընտրությունների ժամանակ, քանզի ընտրելու իրավունք ունեն: Եվ ամենասարսափելին այն է, որ նրանք վիճակագրության մեջ չեն առանձնացվում հոգեկան հիվանդներից, գնում են նույն կոդի տակ:

- Մինչեւ ո՞ր տարիքի երեխաներն են հաճախում այստեղ եւ ի՞նչ պայմաններում են գրանցվում Կենտրոնում:

- Մենք ծնողների հետ կնքում ենք պայմանագիր, որում ասվում է, որ երեխան Կենտրոն կարող է հաճախել այնքան ժամանակ, որքան ինքը կցանկանա: Երեխաները սկսում են հաճախել Կենտրոն 14-15 տարեկանում, այսինքն՝ երբ ավարտում են օժանդակ դպրոցը:

Պայմանագրում նաեւ նշվում է՝ երեխան միայնա՞կ է հաճախելու Կենտրոն, թե՞ ծնողի ուղեկցությամբ: Ծնողները երեխաների համար վճարում են ամսական 1000 դրամ: Այդ վարձը խորհրդանշական է եւ իրականում չի փոխհատուցում երեխայի վրա ծախսվող գումարի չնչին մասն իսկ: Մի երեխայի վրա այստեղ ծախսվում է ամսական 17-20 000 դրամ: Բայց այդպես ծնղը որոշակի պատասխանատվություն է զգում:

- Ի՞նչ այլ ծրագրեր է իրականացնում «Փրկությունը»:

- Մենք իրականացնում ենք սոցիալ-մշակութային ծրագիր եւ անվճար բուժմիջնորդավորման ծրագիր: Բուժօգնության շրջանակներում հաշմանդամ երեխաներին աջակցում ենք լսողական սարքեր, պրոթեզներ ձեռքբերելու հարցում:

Կենտրոնում գործում է Ջորջ Կրտսեր Աբելյանի անվան բարեգործական ատամնաբուժարան, որը հովանավորում է ամերիկահայ բարերար Ջորջ Աբելյանը: Այն անվճար սպասարկում է Կենտրոնում գրանցված հաշմանդամ երեխաներին եւ նրանց ընտանիքներին, ինչպես նաեւ Շենգավիթի «Փարոս» համակարգի աղքատության նպաստ ստացող ընտանիքներին եւ ազատամարտիկներին:

Մենք երեխաներին տանում ենք թատրոն, ցուցահանդեսների, ամռանը կազմակերպում ենք էքսկուրսիաներ: Ես ինքս միշտ գնում եմ նրանց հետ, որպեսզի տեսնեմ երջանկությունից փայլող նրանց դեմքերը, երբ առաջին անգամ տեսնում են, ասենք, Նորավանքը: Որովհետեւ հաշմանդամ երեխաների ծնողները, բարեկամների եւ ընկերների ընտանիքների հետ քաղաքից դուրս գնալիս, առավել հաճախ այդպիսի երեխաներին թողնում են տատիկների եւ պապիկների մոտ: Մենք այդպիսով իրականացնում ենք նաեւ կենդանի քարոզարշավ, քանի որ մտավոր արատ ունեցող երեխան հայտնվում է հասարակության մեջ, եւ հասարակությունը տեսնում է, որ նրանից վտանգ չկա:

- Որո՞նք են այսօր «Փրկության» ամենաէական խնդիրները:

- Խնդիրը, նախ եւ առաջ, իհարկե, կայուն ֆինանսավորման բացակայության մեջ է: Մենք ի վիճակի չենք երեխաներին ապահովել երկանգամյա սնունդով: Եթե կարողանայինք նրանց օրական երկու անգամ կերակրել, նրանք այստեղ կանցկացնեին 9-18.00-ն, ինչը, բնական է, լավ կլիներ եւ՛ երեխաների, եւ՛ նրանց ծնողների համար:

Բայց մեր գերխնդիրն այսօր մնում է ձմեռային ջեռուցումը: Կենտրոնն անհրաժեշտ է գազաֆիկացնել, սակայն դրա համար մեծ գումարներ են պահանջվում: Չնայած երեխաները շարունակում են հաճախել նաեւ ձմռանը, նրանց հետ աշխատանքի արդյունավետությունն, իհարկե, նվազում է.չէ՞ որ մի սենյակում հավաքում ենք տարբեր աստիճանի մտավոր արատ ունեցող մի քսան երեխայի:

Մենք փորձում ենք հասնել նրան, որ կառավարությունը մեր Կենտրոնը դիտարկի որպես մոդել ու աջակցի երկրորդ նմանատիպը ստեղծելու հարցում: Օրինակ՝ երկրորդը կարելի է ստեղծել մայրաքաղաքի հյուսիսային մասում, որպեսզի յուրաքանչյուր կենտրոն սպասարկի վեցական համայնք: Չէ՞ որ նման կենտրոններ ունենալը ձեռնտու է նաեւ պետությանը, քանի որ մանկատների բեռնաթափման հնարավորություն է ընձեռում: