Հայաստանի պարենային ապահովության պատկերը վերջին 10 տարիներին փոխվել է. մի շարք ապրանքատեսակների մասով մեր երկիրը ինքնաբավ չէ, ինչը հիմնականում պայմանավորված է արտադրության ծավալների նվազմամբ։ Վիճակագրական կոմիտեում հրապարակված տվյալները ցույց են տալիս, որ 2014 թվականի համեմատ նախորդ տարի Հայաստանում գրեթե բոլոր ապրանքատեսակների ներմուծումն աճել է։ 

2014 թվականին Հայաստանում 696 հազար տոննա կարտոֆիլ է արտադրվել։ 10 տարվա ընթացքում այդ թիվը կրճատվել է գրեթե երկու անգամ։ Նվազել են պահուստները, սերմացուն, որպես անասնակեր օգտագործումը, արտահանումը։ Չնայած նրան, որ հիմնականում թվերը նվազում են, ինքնաբավության աստիճանը բարձր է՝ 99%։ Փոխարենը ավելացել է ներմուծումը. 2014-ի 12․9 հազար տոննայի համեմատ ներմուծումը 2023-ին հասել է 21․4 հազար տոննայի։ Ըստ Պետական եկամուտների կոմիտեի տվյալների՝ կարտոֆիլ ամենաշատը ներմուծում ենք Ռուսաստանից՝ շուրջ 3.7 հազար տոննա։ Հայաստանը նաև արտահանում է կարտոֆիլ՝ տարեկան միջինում 23 հազար տոննա։ Սովորաբար ավելի շատ արտահանել ենք, քան ներմուծել, սակայն վերջին երկու տարիներին ներմուծման ծավալներն ավելի շատ են եղել։

Մեր երկրում արտադրված վարունգը բավարարում է 95%-ով։ Մնացած մասը լրացնում ենք ներմուծման շնորհիվ։ Վարունգի ամենամեծ ծավալը Հայաստան է մտնում հարևան Իրանից։ Եթե 10 տարիների ընթացքում ներմուծման մակարդակը դանդաղ, բայց հիմնականում աճել է, ապա արտահանումը կտրուկ փոփոխությունների է ենթարկվել։ Արտադրությունը 10 տարվա ընթացքում նվազել է 24%-ով՝ 86․5 հազար տոննայից դառնալով 69․4 հազար տոննա։ 

Լոլիկի՝ 10 տարվա կտրվածքով ցուցանիշները բավականին հետաքրքիր են. 88%-ով կրճատվել է արտադրությունը, բայց աճել է ինքնաբավության մակարդակը։ Սա պայմանավորված է նրանով, որ, ըստ Վիճակագրական կոմիտեի, պակասել են կորուստները, որպես անասնակեր օգտագործումը։ Վերջին տարիներին նաև ավելի քիչ լոլիկ ենք սպառում։ Եթե 2014-ին մեկ շնչի հաշվով տարեկան սպառումը 68 կգ էր, ապա տարեցտարի, փոքր տատանումներով, նվազել է՝ հասնելով 50․8 կիլոգրամի։ Նախորդ տարվա տվյալներով՝ լոլիկի ներմուծումը ևս ամենամեծ ծավալով Իրանից է կատարվում՝ 3.8 հազար տոննա։ Շուրջ 1.6 հազար տոննա լոլիկ էլ 2023-ին մեր երկիր մտել է Թուրքիայից։ 

Սմբուկի պարագայում նույնպես նմանատիպ պատկեր է։ Որպես անասնակեր օգտագործումը նվազել է, կորուստները պակասել են, մեկ շնչի հաշվով ավելի քիչ սմբուկ է սպառվում։ 

Հայաստանում տաքդեղի արտադրության ծավալը ևս վերջին տասնամյակում նվազել է։ Եթե 2015-ին Հայաստանը արտադրում էր 80.2 հազար տոննա, ապա 2023-ին՝ 63.2 հազար տոննա։ Չնայած այս հանգամանքին՝ ինքնաբավության աստիճանը 10 տարվա ընթացքում աճել է. 2023-ին՝ 108․5%։ Սրան կարող էին նպաստել մի քանի հանգամանքներ։ Կորուստները և որպես անասնակեր օգտագործումը կրճատվել է, ինչպես նաև մեկ շնչի հաշվով տարեկան սպառումը։ Հայաստանը տաքդեղ քիչ է ներկրում. 2023-ի տվյալներով՝ ընդամենը 2.2 հազար տոննա, իսկ արտահանումը վերջին մի քանի տարիների ընթացքում աճել է։ 2023-ին Հայաստանը 7.2 հազար տոննա տաքդեղ է արտահանել։

Եգիպտացորենը մեզնից շատերի մոտ ասոցացվում է Դիլիջանի ոլորանների հետ, և հնարավոր է չպատկերացնեք, որ ինքնաբավության մակարդակը 2023-ի տվյալներով ընդամենը 8․3% է, 2014-ին այն 27․9% էր։ Արտադրությունը նվազել է, ներմուծումը՝ ավելացել։ Եգիպտացորեն մեր երկիր հիմնականում ներմուծվում է Ռուսաստանի Դաշնությունից՝ 2023-ին ավելի քան 69 հազար տոննա, որը հիմնական ծավալի շուրջ 97%-ն է։ Հայաստանը եգիպտացորեն չի արտահանում։ 

Նման պատկեր է նաև գազարի պարագայում։ Արտադրությունը նվազել է, ներմուծումը ավելացել, իսկ արտահանում չկա։ Եթե 2014-ին գազարի ինքնաբավության մակարդակը 100% էր, ապա 2023-ի տվյալներով այն նվազել է՝ հասնելով 71․9%-ի։ Մնացած հատվածն էլ լրացվում է հիմնականում Իրանից ներմուծված գազարով։ Կաղամբի արտադրությունը կրկնակիից ավել անկում է ունեցել, չնայած դրան՝ մենք շարունակում ենք մնալ 99․9%-ով ինքնաբավ։ Ներմուծում շատ քիչ է, ինչպես նաև արտահանումը՝ 1․1 հազար տոննա։ 

Ծաղկակաղամբի արտադրության մակարդակը անընդհատ տատանվել է, բայց վերջին մի քանի տարիներին այն ևս կտրուկ անկում է գրանցել՝ 2023-ին հասնելով ամենացածր՝ 7․9 հազար տոննային։ Արտադրանքի տատանումների հետ միասին տարբեր տարիների տատանվել է նաև ինքնաբվության աստիճանը։ Օրինակ՝ ամենաբարձրը եղել է 2019-ին՝ 111%։ Սա նշանակում է, որ Հայաստանը արտադրել է ներքին սպառումից 11%-ով շատ ծաղկակաղամբ։ Հայաստանը 2014-2023-ի տվյալներով ինքնաբավ է եղել ծաղկակաղամբի մասով, 2023-ին այն 102․3% էր։ Ներմուծման և արտահանաման ծավալը փոքր է։ Մանրամասները՝ տե՛ս ինֆոգրաֆիկաներում։

Սխտորի ինքնաբավության աստիճանը տարեցտարի նվազում է։ 10 տարվա ընթացքում այն նվազել է 7%-ով։ Նվազել է նաև արտադրության ծավալը՝ 2014-ի համեմատ 35%-ով՝ հասնելով 8.3 հազար տոննայի։ Ներմուծումը աճել է վերջին տարիներին՝ հասնելով տարեկան 700 տոննայի։ Այստեղ ևս Հայաստանի գլխավոր գործընկերը հարևան Իրանն է։ Մեր երկիրը սխտոր չի արտահանում։

Գլուխ սոխի արտադրության ծավալը ևս նվազել է։ Արտադրության ամենաբարձր ցուցանիշը գրանցվել է 2016-ին՝ 53.9 հազար տոննա, իսկ ամենացածր ցուցանիշը՝ 2021-ին՝ 29 հազար տոննա։ 2023-ին արտադրությունը հասել է 38.1 հազար տոննայի։ Վերջին տարիներին ներմուծումը աճել է՝ 2023-ին հասնելով 10 տարվա կտրվածքով ռեկորդային 10․5 հազար տոննայի։ 2022-2023-ին արտահանումը ևս աճել է՝ համապատասխանաբար 1.7 և 4.4 հազար տոննա։ Ինքնաբավության աստիճանը հիմնականում չի փոխվել։ Վերջին 10 տարիների ընթացքում մեր երկրում արտադրված գլուխ սոխի պաշարները միջինում 88.3%-ով բավարարել են, 2023-ին՝ 86.3%-ով։

Պարենի համաշխարհային ծրագրի կողմից 2022 թվականին իրականացված «Հայաստանի Հանրապետության պարենային անվտանգության և խոցելիության» գնահատումը ցույց է տվել, որ հետազոտված տնային տնտեսությունների 23%-ը պարենով ապահովված չէ, իսկ 56%-ը գտնվում է սահմանային շեմին։ Սա ցույց է տալիս, որ բնակչության մեծ մասը ճգնաժամային իրավիճակներում պարենի տեսանկյունից անապահով դառնալու վտանգի առաջ է:

Հայաստանի կառավարությունը 2023 թվականին մշակել է Պարենային անվտանգության համակարգի զարգացման ռազմավարություն, որում ասվում է.

«Պարենային անվտանգության մակարդակի բարձրացումը թույլ կտա արձագանքել տարատեսակ բնական, տեխնածին, քաղաքական, անվտանգային և այլ ճգնաժամերին ու մեղմել դրանց հետևանքները՝ նպաստելով երկրի սոցիալական, տնտեսական և մարդկային ռեսուրսների զարգացմանը»: 

Արհեստական բանականությունը, որ ծանոթ է ռազմավարությանը ու տեսել է վերջին տասնամյակի վիճակագրությունը, նշում է՝ արտադրության անկումը և ներմուծումից մեծ կախվածությունը կարող են խորացնել պարենային անապահովության խնդիրը, ինչը կբարձրացնի սննդամթերքի գները և խոցելի կդարձնի բնակչության ցածր եկամուտ ունեցող շերտերը։ Սննդամթերքի ինքնաբավության ցածր մակարդակը ավելի է մեծացնում այդ ռիսկը։

Արտաքին շուկաների ցնցումները կամ գնաճը կարող են կտրուկ բարձրացնել ներմուծվող սննդամթերքի գները, ինչը բացասական ազդեցություն կունենա սպառողական շուկայում և կհանգեցնի գնաճի։ Սա, իր հերթին, կարող է հարվածել ցածր եկամուտ ունեցող տնային տնտեսություններին։

Շարունակությունը՝

• Ցորենի արտադրության ծավալները կրճատվել են․ որքանով ենք ինքնաբավ (մաս 2)

Հոդվածում օգտագործվել է ChatGPT-ի GPT-4o մոդելը
Գլխավոր նկարը ստեղծել է արհեստական բանականությունը (Midjourney)