
Արա Բալիոզեան. հեղինակ, ում լռեցրել են հայրենիքում
Արա Բալիոզեանը ճանաչված գրող է, թարգմանիչ եւ հրապարակախոս: 30-ից ավելի գրքերի հեղինակը ծնվել է Աթենքում, կրթություն է ստացել Վենետիկում: Նրա գրքերը շատ են հրատարակվում ԱՄՆ-ում, Կանադայում, Եվրոպայում:
Նրա կարեւոր գրքերից են «Հայերը, նրանց պատմությունն ու մշակույթը» (1975), «Դիտարկված Հայաստան. Անթոլոգիա» (1979), «Մասնատված երազներ. հայերը սփյուռքում» (1987), «Հույն բանաստեղծուհին եւ այլ ստեղծագործություններ» (1988), «Էջեր իմ օրագրից» (1996): Բալիոզեանի` հայ դասականների` Գրիգոր Զոհրապի, Զապել Եսայանի, Կոստան Զարյանի թարգմանությունները գնահատվել են որպես «փայլուն» ներդրում համաշխարհային գրականության մեջ: Վիլյամ Սարոյանը նրա մասին մի անգամ ասել է. «Ես կարդում եմ ամեն ինչ, ինչ գրում է Բալիոզեանը, հիացմունքով եւ երախտապարտությամբ»: Այսօր գրողն ակտիվորեն երեւում է համացանցում՝ քննարկումների համար նախատեսված տարբեր հարթակների վրա:
Արա Բալիոզեանը բազմաթիվ գրական մրցանակների է արժանացել Հայաստանից դուրս: Չնայած դրան` նրա գրքերից Հայաստանում հնարավոր չէ գտնել, առնվազն իմ բոլոր փորձերն այդ ուղղությամբ իզուր անցան: Նրա անունը հաճախ չեք լսի Հայաստանում, իսկ համացանցում գուցե նրա արտահայտած մտքերը խիստ քննադատության ենթարկող արձագանքներ գտնեք:
«Կասկած չունեմ, որ ոմանք կհասկանան, որ արտահայտում եմ այս մտքերը, որովհետեւ շարունակաբար լռեցվել եմ: Գուցե սխալ լինելուդ պատճառով ես լռեցվել - կասեն ոմանք թերահավատորեն:
Երբեւէ չի եղել, որ փորձեմ խոսել հայերի ռասիզմից ու ասպատակության չենթարկվեմ մեր ռասիստներից, որոնք ինձ անվանում են հակահայ, պրոթուրք անգամ: Քննադատությունն ընդհանրապես համարվում է պրոթուրքական հայկական միջավայրում»,- ասում է նա:
Արա Բալիոզեանի հետ կապ հաստատեցի համացանցի միջոցով: Նա արդեն 75 տարեկան է եւ ապրում է Կանադայում` Օնտարիո քաղաքում:
Դուք տարիներ շարունակ մտածել եք, գրել, գրքեր եք հրապարակել մեր մշակույթի մասին: Ի՞նչ կարծիք ունեք մեր մշակույթի մասին:
Ես բոլոր պատճառներն ունեմ` մտածելու, որ դրա վերջը եկել է:
Ինչպե՞ս կարող է հայազգի գրողը հարգանք վայելել օտար երկրում, իսկ այստեղ` Հայաստանում, ոչ մի խոսք Ձեր մասին:
Իմ պատասխանը սա է. քանի որ ես հրաժարվում եմ վերամշակել հայկական քարոզչությունը, ես դարձել եմ անցանկալի անձնավորություն, գարշելի «ոչ-մարդ», դավաճան...
Դուք տպագրվում էիք տասնյակ հայկական թերթերում: Ինչո՞ւ նրանք Ձեր դեմ դուրս եկան:
Որովհետեւ ես սկսեցի ինքնուրույն մտածել` ի դեմս նրանց սիրած պրոպագանդայի ուղին բռնելուն:
Ձեզ ատում են Հայաստանում: Դո՞ւք եք չափազանց հակահայկական եւ պրոթուրքական, թե՞ մենք ենք այդքան անհանդուրժող:
Ես արդարության կողմնակից եմ: Որպես օտոմանացված եւ խորհրդայնացված հայեր՝ մենք հակված ենք անհանդուրժող լինել:
Հատկապես ո՞ր գաղափարների համար եք, ըստ Ձեզ, թշնամիներ ձեռք բերել:
Մեր առաջնորդների անազնվությունն ու ոչ կոմպետենտությունը բացահայտելու համար:
Ինչպե՞ս է՝ լինել մերժված հայրենիքում:
Սովորական մի փորձություն է: Այս կամ այն ժամանակ բոլոր հայ գրողներին թյուրիմացաբար մեղադրել են հանցագործությունների մեջ, որոնք իրենք չեն արել:
Դուք պնդում եք, որ մենք ապրում ենք ուժեղ պրոպագանդայի տակ: Մասնավորապես ո՞ր ասպեկտներն եք համարում պրոպագանդայի արդյունք:
Մենք պարտավոր ենք Աստծո անունը գրել մեծատառով, եւ չենք կարող որեւէ բան ասել Աստծո դեմ: Ինչպես նաեւ մեր թուրքակենտրոնությունը` այն գաղափարը, որ մեր ճակատագիրը շարունակում է մնալ թուրքերի ձեռքերում:
Պարզվում է, որ Հայաստանում արգելվում է որոշ թեմաներ բարձրաձայնել: Միգուցե նույն կերպ, ինչպես Թուրքիայում Օրհան Փամուկի դեպքն է:
Թուրքերը մեզանից շատ առաջ են, եթե վերցնենք միայն այն, որ իրենք միջազգային ճանաչում ձեռք բերած Նոբելյան մրցանակակիր են ունեցել:
Ինչպե՞ս եք աշխատում Կանադայում գրահրատարակության գործակալների հետ:
Կանադացի եւ ամերիկացի գործակալներին հետաքրքրում են միայն այն գրքերը, որոնք փող կբերեն: Իմ գրքերն ու գրածները ոչ մի գումարային արժեք չունեն:
Ի՞նչ է նշանակում Ձեզ համար լինել հայազգի գրող:
Դա նշանակում է պատկանել մի համայնքի, որը մշտական զոհ է եղել օտար եւ տեղացի բռնակալների:
Ի՞նչ կարող եք ասել հայ գրականության մասին:
Մենք հսկաներ ենք ունեցել, որոնց վերաբերվել ենք ինչպես փոքր մժեղների:
Սփյուռքահայերը չեն խուսափում Ձեր քննադատությունից:
Հայերը միայն մի բանի շուրջ են համաձայնության գալիս` մշակված քարոզչության, այդ թվում` թշնամու քարոզչության:
Հնարավո՞ր է լինել հայրենասեր, բայց չլինել ֆաշիստ:
Հայկական ողջ հայրենասիրության եւ ազգայնականության մեջ ֆաշիզմի տարր կա:
Փրկություն տեսնու՞մ եք մեր խնդիրներից, թե՞ մենք դատապարտված ենք:
Գրել՝ նշանակում է հույս ունենալ:
Դուք հույս ունե՞ք, որ Հայաստանում ձեր հանդեպ վերաբերմունքը ինչ-որ կերպ կարող է փոխվել:
Ես հույս ունեմ, բայց ես դրա վրա հույսս չեմ դնի:
***
Ինչպես «հայկական» կրթություն ստացած մեծամասնությանը, այնպես էլ ինձ մեծացրել են «հայրենասեր» շուն շան որդի ֆաշիստ լինելու համար: Այդ պատճառով է, որ մի ակնթարթում ճանաչում եմ ուրիշ շուն շան որդուն եւ բավարար է հիշեմ երիտասարդ ու գլուխս լվացած տարիներս: Հիմա գիտեմ, որ յուրաքանչյուր ցեղ ունի շովինիստ ֆանատիկների իր մասը, որովհետեւ յուրաքանչյուր ազգ իր տրամադրության տակ ունի երիտասարդ, անփորձ ուղեղներ, որոնց քննադատական բջիջները դեռ չեն զարթնել, ու մեծանալուց հետո անգամ այս խեղաթյուրված խեղճ հոգիները մնում են իրենց կանխակալ վիճակում՝ փոքր-ինչ ունակ չլինելով սեփական արտացոլումը «հակառակ ճամբարում» տեսնելու:
Սրանք այնքան համոզված են սեփական իրավացիության մեջ, որ հաճախ պատրաստ են սպանել ու մեռնել հանուն «գաղափարի»: Հայ, թուրք եւ ազերի ֆաշիստներն իրար ավելի հարազատ են, քան սեփական ցեղի այն մարդկանց հետ, որոնք կարծում են, որ ազգային գերագնահատումն ու էթնոցենտրիզմը պատճառն են բոլոր պատերազմների ու ջարդարարության: Հանցագործությունը որպես ազնվագույն գործ ներկայացնելը այն հիմքն է, որի վրա կառուցվում է «շառլատանիզմը»:
***
Ես համաձայն չեմ ձեր հետ: Ինչպիսի հրաշալի նորություն: Այն օրը, որ Դուք ինձ հետ համաձայնեք, կասկածի տակ կդնեմ հոգեկան հավասարակշռությունս:
Որոշ ընթերցողներ չեն տանում քննադատություն ոչ այն պատճառով, որ համաձայն չեն, այլ չեն կարողանում այն ընդունել օտարից: Ո՞վ է նրանց ավելի օտար, քան հայրենակից հայը:
Քննադատության նպատակներից մեկը մեզ անընդհատ հիշեցնելն է, որ պրոպագանդան, ինչպես էլ այն ձեւավորված լինի, վերամշակված աղբ է, եւ միայն այն պատճառով, որ դրան հավատում են երկու, քսան կամ երկու հարյուր միլիոն մարդ եւ պատրաստ են մեռնել կամ սպանել դրա պատճառով, չի դադարում աղբ լինել: Կազմակերպված կրոններն ու մեծագույն հանցագործությունները տարբեր վերամշակման նույն աղբն են:
Քննադատները հեղինակություն չեն վայելում, որովհետեւ ոչ ոք չի սիրում հիշել այն մասին, որ այն, ինչին ինքը հավատում է, աղբ է:
Սեփական անձը գերագնահատելու վատ հետեւանքն այն է, որ ստիպված ես լինելու համապատասխանել այդ գնահատականին, երբ մարդիկ շուրջդ հավատան քեզ: Դա նախօրոք պարտված մրցարշավ է:
Եթե վիսկին կոլայի նման քաղցր լիներ, երեխաներն այն կսիրեին եւ՝ կանխատեսելի հետեւանքներով: Գրում եմ մեծահասակների` ոչ երեխաների եւ ինֆանտիլ տհասների համար, որոնց գլուխները լվացած են պրոպագանդայով:
Տառապալից աշխատանք է անհանդուրժողին համոզել, որ անհանդուրժող է, որովհետեւ խոսում է աստծո եւ ճշմարտության անունից, որից ուղղակիորեն հետեւում է, որ չհամաձայնողները խոսում են ստից ու չարից:
Նկատած կլինեք երեւի, որ Չարենցն իր ամենահայտնի պոեմը անվանել է «Ես իմ անուշ Հայաստանի»: Որքան ինձ հայտնի է, բանաստեղծը չի գրել որեւէ բան «Ես իմ անուշ հայերի» վերնագրով, այն պարզ պատճառով, որ սարեր-չոլեր սիրելն ավելի հեշտ է, քան հայերին:
Մեկնաբանություններ (235)
Մեկնաբանել