«Սերյոժան պատկանում էր այն սերնդին, որն ընկալում է անհատականության գաղափարն ու մարդկության գոյության ինքնավար սկզբունքն ավելի լուրջ, քան դա երբևէ արվել է որևէ մեկի կողմից կամ որևէ տեղ: Ես սրա մասին խոսում եմ գործի մասին իմանալով, քանի որ պատիվ ունեմ՝ մեծ և տխուր պատիվ՝ պատկանել այդ սերնդին»: Իոսիֆ Բրոդսկին` Սերգեյ Դովլաթովի մասին:  

 Իր հայացքների համար ԽՍՀՄ-ում Դովլաթովին սկսեցին հետապնդել, և 1978 նա ստիպված արտագաղթեց ԱՄՆ: Մինչև կյանքի վերջ՝ 1990 թ.-ը, նա ապրում էր Նյու-Յորքոմ: Հրեա-հայկական արմատներով գրող-ժուռնալիստը (Դովլաթովի հայրը հրեա էր, մայրը՝ հայ) հենց այստեղ էլ թերթ հրատարակեց, տպագրեց իր պատմվածքներն ու գրքերը այն ժամանակ, երբ ԽՍՀՄ-ում նրա գործերը կարդում էին գաղտնի: 2014թ. հունիսին Նյու-Յորքում բացվեց նրա անունը կրող Sergey Dovlatov Way փողոցը. այնտեղ, որտեղ նա ապրել է կյանքի վերջին 10 տարիները:

«Հետքի» հարցերին պատասխանում է Կատերինա Դովլաթովան՝ Սերգեյ Դովլաթովի և Ելենա Դովլաթովայի դուստրը: Նա ռուսերենից անգլերեն է թարգմանել Ս. Դովլաթովի «Заповедник» գործը, որը նրա ամենաահայտնի ստեղծագործություններից մեկն է: 

Տարբեր հարցազրույցներում Ձեզ հաճախ են հարցնում, թե ինչպիսի զգացողություն է` լինել գրքի հերոսուհի: Հետաքրքիր է՝  Ս. Դովլաթովի հատկապես ո՞ր ստեղծագործության մեջ, ո՞ր տողերում եք տեսնում Ձեզ:

Դուք երևի ինձ շփոթում եք մայրիկիս հետ. նա է բազմաթիվ ստեղծագործությունների հերոսուհին: Իմ մասին հաճախ է հիշատակվում, բայց երբ հայրս գրում էր իր ստեղծագործությունները, ես փոքր էի, և որպես անհատ դեռ ձևավորված չէի: Յուրաքանչյուր գրքում զգացվում է նրա հեղինակային ձայնը, և շատ բան կարելի է իմանալ հեղինակի մասին, եթե անգամ դա վավերագրական ստեղծագործություն չէ: Իմ հոր գրքերը գրված են առաջին դեմքով, գլխավոր հերոսը հեղինակային «ես»-ն է, չնայած դա, իհարկե, Սերգեյ Դովլաթովը չէ: Բայց ես գիտեմ՝ ով է իմ հայրը, և գիտեմ, թե ինչ էր ուզում դառնալ: Չնայած ես ինձ չեմ տեսնում որևէ կոնկրետ ստեղծագործության մեջ, բայց ես զգում եմ կապը հորս և ընտանիքիս հետ: Այսինքն՝ ես ինձ գտնում եմ, ինչպես ասում եք, իմ ընտանիքի մեջ:

Կարելի՞ է ասել, որ Դուք «հայրիկի աղջիկ եք» (папина дочка): Եթե այո, ապա ինչո՞ւմ է դա արտահայտվում:

Լուսանկարը` Կատերինայի ֆեյսբուքյան էջից

Երևի թե` այո: Չնայած` նաև մայրիկի աղջիկ եմ: Բացի ֆիզիկական նմանությունից ես ու հայրս շատ ընդհանրություններ ունենք նաև բնավորության հարցում: Չնայած դա ավելի շատ ընտանեկան է, դովլաթովյան առանձնահատկություն է: Անգամ մայրս, ով չի ծնվել որպես Դովլաթովա, յուրացրել է այդ գծերը:

Եթե ավելի կոնկրետ խոսեմ, ապա ես նույնպես տաքարյուն եմ, բայց և արագ հանգստանում եմ, նույնպես ծանր եմ տանում վիրավորանքները և չեմ կարողանում ներել դավաճանությունը: Երբեմն, ցավոք, նեղացնում եմ անգամ նրանց, ում սիրում եմ: Ես նույնպես մեծ հաճույք եմ ստանում, երբ նվերներ եմ գնում ընկերներիս և հարազատներիս համար: Հազիվ եմ սպասում այն օրվան, երբ պետք է դրանք նվիրեմ, որովհետև ուզում եմ նվիրել հենց այդ պահին: Երևի թե, ամեն դեպքում, ամենագլխավորը, որ մեզ բոլորիս միավորում է, սկսած տատիկից՝ հայրիկի մայրիկից, և վերջացրած իմ եղբորով, այն է, ինչը ստիպում է մեզ ծիծաղել:

Կարո՞ղ եք նշել այն ստեղծագործությունները, որոնք Ձեզ ամենից շատն են դուր գալիս և պարբերաբար վերընթերցում եք:  

Ես վերընթերցում եմ գրեթե ամեն ինչ և բավականին հաճախ, որովհետև մշտապես կարիք է լինում ինչ-որ բան մեջբերել կամ ստուգել: Բայց իմ ամենասիրելի ստեղծագործությունը «Заповедник»-ն է, որը ես թարգմանել եմ անցած տարի: Կարծում եմ՝ նրա գրած բոլոր ստեղծագործություններից սա ամենաանձնականն է և ամենաշատն է կապված իմ ընտանիքի հետ:

Դովլաթովի մասին շատ են գրել թե́ դրական, թե́ բացասական համաեքստում: Ձեր հարցազրույցներում Դուք նշում եք, որ պարզապես արհամարհում եք բացասական արձագանքները: Բայց կա՞ն արտահայտված այնպիսի մտքեր, որոնք Ձեզ խորապես վիրավորել են կամ այնպիսիք, որոնք իրականության հետ բացարձակապես կապ չունեն: 

Եթե բացասականի տակ նկատի ունեք գրական քննադատությունը, ապա դրան ես հանգիստ եմ վերաբերում: Չէ՞ որ բոլորը չեն կարող նույն բանը սիրել: Ինձ խորապես վիրավորում են անձի վրա հարձակումները: Հատկապես նրանց կողմից, ովքեր ասում են, թե ընկերություն են արել հորս հետ: Հարկ չեմ համարում պատասխանել կամ հերքել ամեն մի հորինվածք: Կարծում եմ՝ հորս անձնական կյանքը պետք է զերծ մնա օտար մարդկանցից: Ընթերցողի համար կարևորը ճիշտ կարդալն է և հասկանալը այն, ինչը հենց իր համար է ստեղծվել, այլ ոչ թե ուրիշի կենսագրությունը մտովի ավելացնել և հորինել:

Կարո՞ղ եք հիշել Դովլաթովի այն զբաղմունքը, նախասիրությունը, որի մասին քիչ է հայտնի:  

Խոհանոցում նա պատրաստում էր մեծ խանդավառությամբ ու վստահությամբ, չնայած դա նրա մոտ այնքան էլ հաջող չէր ստացվում: Դրանք ավելի շուտ ստեղծագործական փորձեր էին: Մի անգամ նա շատ նիհարեց: Դրանից հետո համառորեն բոլորին սովորեցնում էր՝ ինչպես դա անել:

Նա հիանալի ձեռքեր ուներ, այդ պատճառով էլ ոչ միայն նկարում և նվագում էր երաժշտական գործիքների վրա, այլև փայտից պատկերներ էր ստեղծում: Երբեմն մենք միասին կենդանիների և մարդկանց պատկերներ էինք ստեղծում լուցկիներից, կաղիններից, թելի կծիկներից, Զատկին ձվեր էինք ներկում: Նա սիրում էր աշխատել ձեռքերով:  

Որո՞նք են կյանքի այն դասերը, որոնք Դուք սովորել եք հենց Ձեր հոր շնորհիվ:

Կարգապահությունը: Հայրս կարծում էր, որ դա կյանքում հաջողության հասնելու ամենակարևոր գծերից է: Բայց ես դեռ ձգտում եմ հասնել դրան. ինձ մոտ դա այնքան էլ լավ չի ստացվում: Եվ նաև այն, որ մարդը ստեղծված չէ միայն զվարճանքի, այլև գործով զբաղվելու համար. այն տարիներին, ըստ երևույթին, նրան վախեցնում էր իմ թեթևամիտ կենսակերպը: 

Դովլաթովը գրում էր. «Աստված ինձ տվել է այն, ինչի մասին ես ամբողջ կյանքս Նրան խնդրում էի: Նա դարձրեց ինձ շարքային գրականագետ: Դառնալով այդպիսին` ես համոզվեցի, որ հավակնում եմ ավելիին: Բայց արդեն ուշ էր: Աստծուց ավելին չեն խնդրում»:  Ի՞նչ եք կարծում՝ ի՞նչն է, որ կյանքում չունեցավ:

Չեմ համարձակվում պատասխանել նրա փոխարեն: Իմ կողմից կարող եմ ասել, որ ես նրա ներկայության, նրա հետ խոսելու հնարավորության կարիքն ունեմ: Կարծում եմ, որ նա դա կցանկանար…

«Մայրս հայուհի է, հայրս՝ հրեա: Ծնողներս որոշեցին, որ կյանքս ավելի անամպ կլինի, եթե ես հայ լինեմ: Այդպես էլ գրանցեցին ծննդականում՝ հայ»: Այսպես է գրել Դովլաթովը: Ինչպե՞ս էր նա արտահայտվում Հայաստանի և հայերի մասին իր գրքերից և հրապարակումներից դուրս:

Չեմ հիշում, որ մեր ընտանիքում հաճախ քննարկվեին ազգային պատկանելության հարցերը: Չնայած ես մեծանում էի այն զգացողությամբ, որ ես հայուհի եմ, և դա` տատիկիս շնորհիվ: Բացի այդ, ինչպես հայրս, ես նույնպես արտաքինով նման եմ իմ հայկական կողմի բարեկամներին: Չնայած դպրոցական տարիներին դա ինձ չէր խանգարում ցանկանալ լինել շիկահեր և ունենալ կապույտ աչքեր:

Բայց ահա իմ հոր պատասխանն այդ հարցին:

«Ես գիտեմ,  որ ոմանց համար սա ահավոր խայտառակություն է, բայց երբեք զգացողություն չեմ ունեցել, որ ես ինչ-որ ազգության եմ պատկանում: Ես չեմ խոսում հայերեն: Մյուս կողմից, եբրայերեն ես նույնպես չեմ խոսում, հրեական միջավայրում ես ինձ յուրային չեմ զգում: Ու միչև վերջերս ես հայերի դժբախտություններին նայում էի, ինչպես կնայեի ցանկացած այլ ազգերի՝ հնդիկների, չինացիների դժբախտություններին... Բայց վերջերս, մի գրական կոնֆերանսի ժամանակ ես ծանոթացա Հրանտ Մաթևոսյանի հետ: Նա ինձ բոլորովին նման չէ, նա իսկական հայ է, խելագարվում է այն ամենից, ինչ կատարվում է հայրենիքում: Նա այնքան ամաչկոտ, անկեղծ, բարի, հրեշտականման  մարդ է, որ նրա հետ ընկերանալով` սկսեցի նայել այսպես ասած նրա աչքերով: Երբ կարդում եմ հայաստանյան իրադարձությունների մասին, ես պատկերացնում եմ, թե ինչ է զգում Մաթևոսյանը: Այ այսպես՝ նրա հանդեպ տածած սիրո միջոցով, իմ մեջ ինչ-որ հայկական զգացմունքներ առաջացան...»:

Դովլաթովն ասում է, որ «երբեք զգացողություն չեմ ունեցել, որ ես ինչ-որ ազգության եմ պատկանում»: Բայց ադյո՞ք նրա մոտ դրսևորվում էին բնավորության այնպիսի գծեր, որոնք բնորոշ են հենց հային:

Վախենում եմ՝ ես չգիտեմ, թե դա ինչ է նշանակում: ԱՄն-ում՝ իմ դպրոցում, ես ունեի հայ ընկերներ: Այժմ էլ Լոնդոնում ունեմ հայ ընկերուհի: Բայց մենք հիմնականում անգլերենով ենք շփվում: Համոզված չեմ, որ նրանք իրենց պահում են ինչ-որ հատուկ ձևի: Երևի թե կարելի է ասել, որ հայրիկի մոտ կային կովկասցի տղամարդուն բնորոշ գծեր, որոնք դրսևորվում էին կանանց նկատմամբ վերաբերմունքի, տնային պարտականությունների հարցերում: Քանի որ ես մեծացել եմ ԱՄՆ-ում, ինձ համար անհասկանալի և անընդունելի են նման երևույթները: Ես զարմանում եմ մայրիկի համբերության վրա:

Ձեր հոր գրքերը հրատարակվում են նաև հայերենով: Քանի որ Դուք զբաղվում եք նաև գրքերի թարգմանությամբ, արդյո՞ք նախատեսում եք հրատարակել գրքեր նաև հայերենով:

Հորս գործերից ես թարգմանել եմ միայն մեկ գիրք և այն էլ ՝ անգելերեն: Ցավոք, ես հայերեն չգիտեմ: Բայց եթե հրատարակիչները առաջարկներ ունենան տպագրել հայրիկի գրքերը հայերենով, մենք հաճույքով կքննարկենք այդ առաջարկները:

«Հրաշալի դարաշրջանի վերջ: Բրոդսկի և Դովլաթով». («Конец прекрасной эпохи. Бродский и Довлатов») այսպես է վերնագրված այն վավերագրական ֆիլմը այս գրողների մասին, ովքեր ընկերներ էին: Հատկապես ի՞նչ եք հիշում նրանց հարաբերություններից, հանդիպումներից, զրույցներից:

Չգիտեմ՝ որքանով կարելի է անվանել նրանց ընկերներ, բայց նրանց հարաբերությունները ընկերական էին: Հայրիկը շատ էր հարգում Իոսիֆի տաղանդը, ինչի մասին բազմիցս հայտարարել է: Հիշում եմ՝ մի անգամ հայրիկի հետ նրա տանն էինք. հայրիկը գործով էր մտել ինչ-որ բան քննարկելու: Ես նստեցի բազմոցին: Բոլոր բառերը հասկանում էի, բայց գաղափար չունեի՝ ինչի մասին է խոսքը: Զրույցը, բնականաբար, գրականության մասին էր: Իոսիֆը նկատեց, որ վաղուց է, ինչ լուռ նստած եմ, և հավանաբար իրեն վատ տանտեր զգաց, սկսեց ինձ հետ խոսել ինձ համար հասանելի թեմաների մասին: Նա ինձ պատմում էր իր կատվի մասին: