Մարինե Մարտիրոսյան

Հանրակացարանի երկար միջանցքում օդը սառն է: Կողպած դռները շատ են: Դրանք մռայլություն են ստեղծում: Կիսամութ միջանցքում փորձում ենք գտնել որևէ բնակչի: Արդեն հույսներս կտրած՝ թակում ենք միջանցքի ծայրում գտնվող դուռը, ներսից հնչող ձայնը միանգամից ջերմություն է սփռում սառն ու կիսամութ տարածքում:

-Կարելի՞ է,- հարցնում ենք:

-Հունց թա կարելի ա, եկեք, համեցեք,- պատասխանում են ներսից:

Սենյակը միանգամից դժվար է ընկալել առաջին հայացքից: Ծուխը մառախուղի քողի պես պատել է սենյակը: Վառարանի մոտ դրված մահճակալից վեր է կենում կոկիկ հագնված մի կին: Ասում է՝ եկեք, բալա ջան, նստեք:

Ծուխը մրմռացնում է մեր աչքերը: Վառարանի մոտ սառած ձեռքերն ենք տաքացնում, տատը թե՝ ինչով հյուրասիրեմ:

Սենյակն ավելի շատ պահեստի, ցախանոցի է նման: Վառարանի հետևում ստվարաթղթե արկղեր են, քիչ այն կողմ լվացքի պարանն է: Ամեն բան կարելի է գտնել այստեղ:

Սենյակի դիմաց ևս երկու փոքր սենյակ կա, որտեղ ապրում են 8 հոգով, ինքն է, որդին՝ ընտանիքով, և կրտսեր որդին:

3 ամիս է՝ այդտեղ ծխատարը չի աշխատում, վառարան չեն կարողանում վառել, այդ պատճառով էլ ստիպված գալիս են պահեստի նմանվող այս սենյակը, տաքանում, ճաշ պատրաստում:

Վալյա Սարգսյանն Արցախի Թալիշ գյուղից է: Երկար չի կարողանում խոսել, լացը կտրում է խոսքերը, աչքերը միանգամից կարմրում են:

-1992 թ. հունիսի 14-ին փախանք Թալիշից, սարերով, ձորերով հասանք Ստեփանակերտ, մի քանի շաբաթ անց եկանք Հրազդան, քույրս ու եղբայրս Աբովյանում էին մնում,- պատմում է 77-ամյա կինը: Այդ ժամանակվանից մինչև հիմա էլ ապրում են Հրազդանի նախկին տեխնիկումի հանրակացարանում:

Տատը ձեռքով փակում է բերանը, լացի ձայնը խլանում է:

-Բալա ջան, եթե մարդու սիրտը յարա ա, յարա էլ գնում ա էս աշխարհից,- ասում է նա:

5 որդիներից ավագը Թալիշում է զոհվել: Հուղարկավորությունը չէին հասցրել անել, որովհետև ստիպված էին փախչել, ասում է, որ մինչև հիմա հանգիստ չի գտնում, գալիս է այս սենյակ, լաց լինում, բայց սիրտը չի հովանում: Թալիշից հեռանալուց հետո եղել է այնտեղ, հարևաններից մեկը, որ մնացել էր գյուղում, հուղարկավորել էր Վալյա տատի որդուն: Հիմա ամեն տարի մայիսին ամուսնու եղբոր հետ գնում է Թալիշ՝ որդու գերեզմանին:

4 որդիներից երկուսը Ռուսաստանում են, մյուս երկուսն էլ ապրում են իր հետ: «Փոքր տղաս ազապ է, մյուս տղաս 4 երեխա ունի, բոլորով ապրում ենք էն դիմացի սենյակում»,- ավելացնում է նա:

Հաշվում ենք, որ շուտով 26 տարի կլինի, ինչ ապրում են Հրազդանի հանրակացարանում: Տատն ասում է, թե թվերը կարևոր չեն, որովհետև ինքն այսօրվա պես հիշում է Թալիշի իրենց տունը, նույնիսկ այն, թե ինչ էին ուտում:

-Թալիշում հողագործությամբ էինք զբաղվում: Մարդ կար՝ մատ էր աճեցնում, մատը գիտե՞ս, թե ինչ է:

-Չէ:

-Խաղողի վազն ա: Հոյակապ աշխատել ենք, մեր տունը քնել ենք, տարել ենք, բերել ենք, շատ լավ էր, հարուստ, հարո՜ւստ երկիր է եղել: Բա կերածդ հիշում ես, տունդ սարքին հիշում ես, գործիդ տեղը հիշում ես, տենց բան կլինի՞, քեզ տանեն ուրիշ տեղ, քո տունը-տեղը չե՞ս հիշի, ոնց ես ապրել, ինչ ես արել,- ասում է 77-ամյա կինը:

Վառարանին դրված կաթսայի մեջ ջուր է տաքացնում: Եթե լավ եռա, կհերիքի մի հոգու լողանալու համար: Փայտը քիչ է, այն հիմնականում առավոտյան են օգտագործում, հետո ստվարաթուղթ են վառում:

-Մի քանի րոպե շուտ գայիք, ինձ տանը չէիք տեսնի, հենց նոր էի մտնում: Գնացի կարտոններ բերեմ,- ավելացնում է տատը:

Մինչև երեկո ստվարաթուղթ են վառում: Ասում է՝ փողոցներից հավաքում է, թելով կապում, բերում, բա ի՞նչ անի: Շատերն են այդպես անում:

Մի քանի րոպե անց մեզ ուղեկցում է այնտեղ, որտեղ ապրում են: Երկու փոքր սենյակներ են՝ հյուրասենյակ ու ննջասենյակ: Ծխատարի անցքն է ցույց տալիս, աշխարհի քարտեզով փակել են այն: Մի քանի րոպե անց սկսում ենք մրսել, օդը սառն է: Ասում է՝ այ, այս ջերմաստիճանում էլ քնում ենք, հատկապես մտահոգվում է թոռների համար, որ դեռ երեխաներ են: Հանրակացարանի շենքն օրեցօր վտանգավոր է դառնում ապրելու համար: Բնակիչները չգիտեն, թե ելքը որն է: Հանրակացարանին կանդրադառնանք առաջիկայում:

-Երբ մարդուն իր հայրենիքից կտրում են, ուր էլ գնա, առաջվանը չի կարող լինել,- ասում է Վալյա տատը, աչքերը նորից կարմրում են, ձայնը խլանում է:

Լուսանկարները՝ Սարո Բաղդասարյանի