Այս տարվա առաջին կիսամյակում (2021թ. հունվար-հունիս) Հայաստանի պետական բյուջե հաշվեգրված հարկային եկամուտներն ու պետական տուրքը կազմել են 750.2 մլրդ դրամ, որը նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատ 10.3%-ով աճել է: Այս մասին տեղեկանում ենք Պետական եկամուտների կոմիտեից:

Այս տարի հարկերի հավաքագրման ցուցանիշների վերաբերյալ կառավարության անդամները պարբերաբար գոհունակություն են հայտնում: Նիստերին և այլ առիթներով վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանն ու Պետական եկամուտների կոմիտեի նախագահ Էդվարդ Հովհաննիսյանը հաճախ են հայտարարում հարկերի աճի ու գերակատարման մասին: Տարվա առաջին ամիսներին, երբ հավաքագրվում էր պլանավորվածից շատ հարկ, բայց ավելի քիչ, քան 2020 թվականին էր, ՊԵԿ նախագահը շեշտադրում էր միայն գերակատարումը՝ առանց նշելու, որ նախորդ տարվա համեմատ նվազում կա: 

• Ինչպես հպարտանալ, երբ բյուջե մտնող հարկերը նվազում են

Սակայն, երկրորդ եռամսյակից հարկերը 2020 թվականի համեմատ սկսեցին աճել, որի գլխավոր պատճառներից մեկն այն էր, որ 2020 թվականի երկրորդ եռամսյակից համավարակի ազդեցությունն առավել ակնհայտ էր տնտեսության վրա: Այսինքն՝ համեմատության բազան է թույլ: Սակայն, քանի որ արդեն աճ կար, սկսեցին կենտրոնանալ նաև աճի վրա:  

Հավաքագրված հարկերի աճը հիմնականում ներկայացվում է այն համատեքստում, որ տնտեսությունը վերականգնվել ու լրացուցիչ հարկեր է գեներացրել: Այս մասին էլ էկոնոմիկայի նախարարի պաշտոնակատար Վահան Քերոբյանն է հաճախ հիշատակում: 

Մինչդեռ տվյալների վերլուծությունը վկայում է, որ  ամեն ինչ այդքան միանշանակ չէ, և որ հարկերի աճի վրա ազդել են նաև բազմաթիվ ոչ ներքին տնտեսական գործոններ, այդ թվում՝  արտաքին գործոններ ու օրենսդրական փոփոխություններ:

Հասկանալու համար, թե ինչի հաշվին են աճել հարկերը, նախ դիտարկենք ցուցանիշներն ըստ հարկատեսակների:

Հավաքագրված գումարի ամենամեծ մասը՝ շուրջ մեկ երրորդը, ապահովում է ավելացված արժեքի հարկը (ԱԱՀ): Վեց ամսում հավաքագրվել է 424.3 մլրդ դրամ՝ 13.6%-ով  կամ 29 մլրդ դրամով ավելի, քան նախորդ տարվա առաջին վեց ամսում: Քանի որ ԱԱՀ-ն ընդհանուր հարկերի կազմում տեսանելի կշիռ ունի, հետևաբար դրա աճը էական ազդեցություն է թողել հարկերի ընդհանուր աճի վրա: Հարկային ցուցանիշների բացվածքը ցույց է  տալիս, որ աճին նպաստել է ներմուծվող ապրանքների համար մաքսային մարմինների կողմից հավաքագրվող ԱԱՀ-ի ավելացումը: Դա նաև միջազգային շուկաներում ապրանքների թանկացման հետևանքն է: Մաքսային մարմինների կողմից հավաքագրվել է շուրջ 85 մլրդ դրամ ԱԱՀ, մնացածը տնտեսական ներքին գործունեության արդյունքն է: 

Հարկային հաջորդ ամենախոշոր ուղղությունը եկամտային հարկն է: Հավաքագրվել է 210.6 մլրդ դրամ, աճը՝ 1.9%: Ըստ էության՝  եկամտային հարկի աճին նպաստել է գրանցված աշխատողների թվաքանակի աճը: Միևնույն ժամանակ, աճը զսպող գործոն է հանդիսացել եկամտային հարկի դրույքաչափի նվազումը: 2021-ի հունվարի 1-ից բոլոր գրանցված  աշխատողները հարկվում են 22% եկամտային հարկով՝ նախկին 23%-ի փոխարեն: Եկամտային հարկն աճել է ընդամենը 3.5 մլրդ դրամով, հետևաբար էական ազդեցություն չի ունեցել հակերի ընդհանուր աճի վրա: 

Հաջորդում է շահութահարկը՝ 108.8 մլրդ դրամ, աճը՝ 11.5 մլրդ դրամ կամ 11.8%: Շահութահարկի աճի վրա ազդել են 2020 թվականին շահութահարկի կանխավճարների հետաձգման որոշումները: Այդ գումարները մեխնիկորեն տեղափոխվել են 2021 թվական և հաշվարկվել 2021-ի ապրիլին: Շահութահարկի գծով աճը էապես ազդել է հարկերի ընդհանուր ցուցանիշի վրա: 

Ընդհանուր առմամբ, 7 հարկատեսակների, պետական վճարների ու պետական տուրքի գծով աճ է գրանցվել, 2 հարկատեսակի գծով՝ անկում: 

Ինչպես երևում  է, Էական աճ կա սոցիալական վճարի գծով (90.5% կամ 9.8 մլրդ դրամ): Սրանք պարտադիր կուտակային համակարգով կենսաթոշային ֆոնդեր հոսող գումարներն են: Այս տարի սոցիալական վճարի դրույքաչափերը բարձրացվել են: Պարտադիր կուտակային կենսաթոշակային համակարգի տրամաբանությունը հետևյալն է՝ աշխատողի աշխատավարձի 10%-ի չափով պետք է կուտակվի որպես ապագայի կենսաթոշակ։ Այդ 10%-ի մի մասը աշխատողն է վճարում, մյուս մասը՝ պետությունը։ 2020 թվականին որպես սոցիալական վճար գանձվել է աշխատողի աշխատավարձի 2.5%-ը, պետությունը դրան ավելացրել է աշխատողի աշխատավարձի 7.5%-ի չափով։  2021 թվականից պետության մասնակցությունը նվազել է մեկ տոկոսային կետով՝ դառնալով 6.5%, իսկ աշխատողի մասնակցությունը նույնքանով ավելացել է՝ դառնալով 3.5%:  Ենթադրվում է, որ այս գծով աճը առավելապես պայմանավորված է դրույքաչափի բարձրացմամբ, ինչպես նաև՝ գրանցված աշխատատեղերի քանակի ավելացմամբ: 

Միևնույն ժամանակ, 2.2%-ով նվազել է շրջանառության հարկը և ավելի մեծ չափով` 16.9%-ով նվազել է ակցիզային հարկը: Այս երկու հարկատեսակները զսպող ադեցություն են թողել հարկերի ընդհանուր թվի վրա և հակադրվում են տնտեսության վերականգնման ու դրանց հետևանքով հարկերի աճի մասին հայտարարություններին:

Փոխարենը աճ է գրանցվել մաքսատուրքերի, պետական տուրքի, բնապահպանական հարկի և բնօգտագործման վճարի գծով: 

Տեսանելի աճ կա նաև «Այլ հարկային եկամուտներ» տողով, որտեղ ներառված են  Զինծառայողների ապահովագրության հիմնադրամին ուղղվող դրոշմանիշային վճարները,  ճանապարհային հարկը, հարկային օրենսդրությունը խախտելու համար գանձվող տուգանքները և տույժերը, միասնական մաքսային վճարը և այլն: 

Թե որ հարկատեսակի ու վճարի գծով որքան է հավաքագրված, ՊԵԿ-ի ցանկում մանրամասնված չէ: Սակայն, ակնհայտ է, որ աճի վրա էական ադեցություն է ունեցել դրոշմանիշային վճարների դրույքաչափերի փոփոխությունը: Զինծառայողների ապահովագրության հիմնադրամի հրապարակած վերջին հաշվետվության մեջ կարդում ենք, որ այս տարվա առաջին հինգ ամիսներին աշխատողներից հավաքագրվել է 10.3 մլրդ դրամ: Այս գումարների գծով աճը ոչ մի կերպ պայմանավորված չէ տնտեսության ակտիվացմամբ: 

Եթե նախկինում Զինծառայողների ապահովագրության հիմնադրամին յուրաքանչյուր աշխատող վճարում էր 1000 դրամ, ապա այսօր այն պրոգրեսիվ սանդղակով է և վճարվում է՝ ըստ աշխատավարձի չափի: Ֆիզիկական անձինք ամսական վճարում են 1500-15000 դրամ: 

Տնտեսագետ. «Հարկերով մի փորձեք դատել տնտեսությունը»

Տնտեսագետ Աշոտ Խուրշուդյանը կառավարությանը խորհուրդ է տալիս հարկերով չդատել տնտեսության մասին:  Նախ՝ որովհետև գոյություն ունի ժամանակային լագ. հաճախ տնտեսական այս կամ այն գործընթացի արդյունքում գոյացող հարկերը վճարվում են այդ փոփոխություններից մի քանի ամիս անց: Ապա՝ հարկատեսակների մի մասի փոփոխությունները նաև օրենսդրական փոփոխությունների ուղիղ հետևանք են, ինչպես՝ սոցիալական վճարի ու դրոշմանիշային վճարների դրույքաչափերի փոփոխությունները, շահութահարկի կանխավճարների հետաձգումները և այլն: 

«Գոյություն ունի լագ՝ շատ հարկեր հավաքագրում են հաջորդ տարի։ Կամ այս տարի հավաքագրում ենք նախորդ տարվա հարկերը: Եվ հենց այդ ֆենոմենը ունեցել ենք այս տարի շահութահարկի գծով: Անցյալ տարվա շահութահարկը, որը պետք է որպես կանխավճար գրանցվեր, այս տարի վճարվեց, և դա էականորեն մեծացրեց այս տարվա առաջին կիսամյակի հարկերի ցուցանիշը: 

Բայց ԱԱՀ-ի, եկամտային հարկի և մյուս հարկերի հավաքագրման ցուցանիշները բավականին հաջող են: Դրանք ավելի կայուն հարկեր են և ավելի մոտ են տնտեսական գործունեությանը: Սա նաև Covid-19-ի հետևանք էր. համավարակը մեծացրեց մանրածախ շրջանառությունը: Մարդիկ ծառայություններից օգտվելու փոխարեն խանութներից էին հիմնականում օգտվում, և դա մեխանիկորեն բերեց նաև հարկերի աճի»,- օրեր առաջ տեղի ունեցած քննարկմանը նշեց Աշոտ Խուրշուդյանը: 

Երբ կառավարության նիստերին հայտարարվում է, որ հարկերn ավելացել են, բայց չի նշվում, որ դրա կարևոր մի մաս՝ մի քանի մլրդ դրամ դրոշմանիշային վճարի հաշվին է գոյացել, իրական պատկերը խեղաթյուրվում է: Եվ հարցը ոչ թե այդ գումարների կարևորությունն է, այլ այն, որ դրանք բյուջե չեն ուղղվում:

«Ծուղակը չընկնենք՝ ասենք հարկերը շատանում են, ուրեմն տնտեսությունը ակտիվանում է»,- ասում  է Աշոտ Խուրշուդյանը:  

Տնտեսագետ Տիգրան Ջրբաշյանն էլ շեշտում է, որ հարկերը համեմատելիս հարկավոր է  համադրելի ցուցանիշներ ընտրել: Որքան էլ մեծ լինի գայթակղությունը ամեն ինչ փորձել բացատրել աճող տնտեսությամբ կամ լավ վարչարարությամբ, պետք է խորանալ և հասկանալ իրական աղբյուրները՝ գնաճ, օրենսդրական փոփոխություններ, համեմատական մեծություններ: «Եթե այս ամենը չի վերլուծվում, մենք ստեղծում ենք հերթական խաբկանքը մեզ համար»,- շեշտում է Ջրբաշյանը: 

Գլխավոր լուսանկարում՝ ՊԵԿ նախագահ Էդվարդ Հովհաննիսյանը, ՊԵԿ ֆեյսբուքյան էջից