Եթե այսօր հայ-թուրքական սահմանները բացվեն, ապա ահռելի մեծ զանգված պետք է խուժի Հայաստան՝ առեւտրի, գործ բանալու իղձերով։ Ասոնց պետք է ուշադիր լինել, որովհետեւ իրենք հոգով իմպերիալ ժողովուրդ են, կտարածվեն։
2020 թ․ հոկտեմբերի 7-ին Ռուզաննա Սարգսյանը որդու ծննդյան համար տորթ էր գնել։ Կրտսեր դուստրը՝ Նարեն, ասել էր, թե ապերի ծնունդն է, բա տորթ չե՞ն առնելու։
Չեմ կարող մտածել, որ այդ «կարմիր գծերը» կարող են խախտվել, որովհետեւ երեք հարցերը մեր ինքնության հետ են կապված։
-Էս հուշ մնաց Շուշիից,- ասում է 15-ամյա Զոյան՝ նայելով քրոջ՝ Մարիամի բերած բանալիներին։
Իրականում այդ խաղաղապահ ուժերի կարճատեւ այցը Ղազախստան, հավանաբար, երկարաժամկետ հեռանկարում բացասական եւ ապակայունացնող ազդեցություն է ունենալու Ղազախստանի հետագա ներքին զարգացումների վրա։
Միքայելն իր հանդարտ բնավորությամբ վառում էր խունկը, միացնում հոգեւոր երաժշտությունն ու մոտենում կտավին։ Նա նկարում էր Հիսուսի խաչելության տեսարանը, որ որոշ ժամանակ հետո հոգեւոր թեմայով գեղանկարների մրցույթում առաջին մրցանակ էր ստանալու։
Շատ կցանկանանք, որ մարդիկ իմանան իրենց ամբողջ պատմությունը, որովհետեւ առանց անցյալի չունես ապագա։
Ստվարաթղթե արկղերի կտորները, կարծես, աղյուսե պատ լինեն տան ամենացուրտ սենյակում։ Երեկոները դրանք խնամքով կտրտում են, դնում իրար վրա։ Տունը տաքացնելու համար են։
Մանկության տարիներին ամեն հունվարի 1-ին Նորայրն ընտանիքի հետ հյուր էր գնում։ Ճանապարհն անցնում էր ձյան ու մառախուղի միջով։
Կարծում եմ՝ երբեք ամեն ինչ կորած չէ՝ հաշվի առնելով իրանական քաղաքականությունը, երբ փորձում են համագործակցել բոլորի հետ՝ հաշվի առնելով նաեւ Ադրբեջանի հետ Իրանի խնդիրները եւ վերջին շրջանում դրանց սառեցումը, բայց ոչ հաղթահարումը։
ԱՊՀ հիմնադիր փաստաթղթերն ազդեցություն չունեն արցախյան հակամարտության կարգավորման վրա:
Պատերազմի օրերին Գագիկն օրագիր էր պահում: Եղբորն ասել էր, որ ամեն օրվա մասին գրել է, եւ երբ վերադառնա, կբերի, կկարդան: Օրագրությունը հեռախոսով էր անում, եւ այն պայթյունի ժամանակ մեքենայի մեջ էր:
Ծննդատան բուժանձնակազմը, որ 1,5 տարուց ավելի պայքարում է այս հիվանդության դեմ, շենքի պատերից դուրս գտնվողների համար անտեսանելի աշխատանք է կատարում։
Ձմեռնամուտին պատրաստվող բակում դեղնած տերեւներն անկանոն ընկել են։ Առավոտվա մառախուղը, կարծես, ստվեր է թողել այդտեղ։ Լեդին այս ու այն կողմ է վազվզում։ Անծանոթներիս տեսնելով՝ նկատելի դողում է։
Խոշորացված Կապան համայնքի 6 գյուղեր՝ Ճակատեն, Շիկահող, Սրաշեն, Ծավ, Շիշկերտ եւ Ներքին Հանդ, հասնելու համար այս պահին կա երկու ճանապարհ՝ Կապան-Գեղանուշ-Ճակատեն եւ Կապան-Քաջարան-Մեղրի-Ծավ։
Փաստորեն, եթե մինչեւ 44-օրյա պատերազմը, այսպես ասած, պարիսպով առանձնացած էինք Մերձավոր Արեւելքից, ապա հիմա այդ պարիսպը կամաց-կամաց թուլանում է, քանի որ Մերձավոր Արեւելքն իր բոլոր խնդիրներով ներխուժում է մեր տարածաշրջան։
Քանի այս իշխանությունը կա, որեւէ լուծում անիմաստ է առաջադրել, որովհետեւ այս իշխանությունն ուղղակի որեւէ խնդիր որեւէ ձեւով չի լուծելու։
Անորոշություն է մեզ մոտ։ Չգիտենք՝ ինչ է լինելու։ Էն օրվանից, երբ թուրքը տեղակայվել է Ճակատենի մոտ, անհանգստություն է ստեղծվել գյուղում։ Իսկ ճանապարհը փակելու օրը հեռու չէր, սպասում էինք, որ էդպիսի միջադեպեր լինելու են։
Իրականում այժմ մենք գործ ունենք դիվանագիտական մեղմասածությունների փուլի հետ, ինչը նշանակում է, որ ցանկացած պահի կարող է կրկին լարվել իրավիճակը։
Նոյեմբերի 7-ին գնդապետ Հովհաննես Ավագյանը հետմահու արժանացել է Արցախի հերոսի կոչման։ Գնդապետը Արցախի պաշտպանության բանակի հրամանատարի տեղակալն էր։
Ռազմական պարտությունը հանգեցրեց նրան, որ անցած մեկ տարվա ընթացքում ՀՀ-ն գոյություն է ունեցել գրեթե զրոյական ինքնիշխանության պայմաններում։
Հյուրասենյակում մետաղական ծանր լռություն է։ Բաց պատուհաններից մեքենաների ազդանշանների ձայները լցվում են ներս։ Մենք էլի լռում ենք։
2022 թ․ հունվարից նախատեսվում է գիտաշխատողների աշխատավարձերի բարձրացում։ Սա որոշակի մտահոգությունների տեղիք է տվել գիտական համայնքում, քանի որ կարծիքներ կան, թե այդպիսով աշխատակիցների են կրճատելու, ինստիտուտներ են օպտիմալացնելու կամ միավորելու։
44-օրյա պատերազմի ընթացքում 25-ամյա Սոֆի Սիմոնյանը Հադրութ մեկնած ամենաերիտասարդ բուժքույրն էր: Նա մեկնել էր՝ տնեցիներին չասելով, որ գնում է պատերազմի թեժ կետերից մեկը:
Գրիգի ձիու՝ Միրաժի նկարը փակցված է նրա սենյակի պատին։ Այն նվիրել էր ձիարշավարանի ընկերներից մեկը։ Գրիգը դեռ 4-րդ դասարանից զբաղվում էր ձիասպորտով։
Ցավի մասին խոսելը գրեթե անհնար է: Ու ինչ բառ էլ փորձես գտնել, դժվար է նկարագրել այն: Ցավը մարդիկ լուռ են տանում, ու մի անտեսանելի մորմոք է բարձրանում դրանից ու խորը հոգոց:
44-օրյա պատերազմի ժամանակ խարբերդցի ժամկետային զինծառայող Նարեկ Ավետիսյանը լեյտենանտի կոչում է ստացել՝ հրետանային մարտկոցը ղեկավարելու եւ աննախադեպ խիզախություն ցուցաբերելու համար:
2022 թ. հունվարի 1-ից գիտաշխատողների աշխատավարձը բարձրանալու է: Նրանցից ոմանք, սակայն, ասում են, թե համատարած թանկացումների ֆոնին գոյատեւելու աշխատավարձ են ստանալու:
Այս պատմությունը դրամատիկ ֆիլմի սյուժե է հիշեցնում, որտեղ փորձությունների, դժբախտությունների մի ամբողջ շղթա է:
Հադրութցի վիրաբույժ Ռոբերտ Գեւորգյանը 10 տարի աշխատում էր Հադրութի հիվանդանոցում: Կյանքը խաղաղ էր, քանի դեռ չկար պատերազմը: Հոկտեմբերի 5-ի գիշերը վերջին անգամ հեռախոսի լույսի տակ է տեսել իր տունը, եւ հասկացել, որ այլեւս չի վերադառնալու այնտեղ:
Ադրբեջանական կողմի նման սադրիչ պահվածքի արձագանքը Իրանից բավականին տրամաբանական եւ կանխատեսելի է:
Հայաստանից դուրս ապրող գիտնականների խմբեր պատերազմից հետո դիմել են «ԱՐՓԱ»-ին՝ առաջարկելով միասին քննարկել, թե ստեղծված իրավիճակում ինչ պետք է արվի երկրի համար:
Ցերեկները պատերազմի հիշողությունները ստվերների պես հետապնդում են բուժքույր Մարգարիտա Սարգսյանին, իսկ գիշերները լռության մեջ դրանք, կարծես, կենդանանում են: Վիրավոր զինվորների ձայնը, ցավի աղաղակը դեռ նրա ականջներում է:
Տասնյակ տարիներ ուսումնասիրելով Թուրքիայի քաղաքականությունը՝ կարող եմ ասել, որ դա հռետորաբանություն է, որը նպատակ ունի, այսպես ասած, մոլորության մեջ գցել աշխարհին:
Ադրբեջանական կողմը, արցախյան պատերազմից հետո որոշակի էյֆորիկ առավելություն զգալով Հայաստանի Հանրապետության նկատմամբ, մշտապես փորձելու է խաթարել Հայաստանի հարաբերություններն արտաքին աշխարհի հետ։
Օպերայի եւ Վարդան Մամիկոնյանի արձանի մոտ անվաչմշկորդ (ռոլեր) Թոմին պայուսակից հանում էր չմուշկները, հագնում ու ցատկեր կատարում։
Մենք ծայրահեղ էքստրեմալ իրավիճակում ենք եւ դրանից դուրս գալու համար պետք է ոչ ստանդարտ լուծումներ գտնենք:
Ըստ մեր զրուցակցի՝ եթե չլիներ այն, ինչ եղավ, այսօր այլ հեռանկարների մասին կարելի էր խոսել, սակայն ներկա պարագայում Թուրքիայի ընկալմամբ Հայաստանը, ինչպես պոլսահայ գործիչն է բնութագրում, «գրպանի մեջ լեբլեբի է իրենց համար»։
Այսօր արեւմտահայերենի պահպանությունը համազգային գերխնդիր է. այս համոզմունքին է Կանադայի «Հորիզոն» շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագիր Վահագն Գարագաշյանը:
«Սա պայմանավորում եմ նրանով, որ իշխանությունները Կապանը տարան ավագանու արտահերթ ընտրությունների եւ նման ձեւով ուզում են ինձնից ազատվել»:
Մենք դավաճան ենք փնտրում, մի քանիսին հերոսացնում ենք, բայց սրանք թույլ ռեֆլեքսիաներ են: Մենք պետք է կարողանանք մեր վերաբերմունքը փոխել հայրենիքի նկատմամբ:
«Պիտի ամեն ինչի պատրաստ լինես: Մի լավ խոսք կա. ասում են՝ ավելի լավ է քո այգում լինես զինվոր, քան մարտի դաշտում այգեպան»։
Հայ դիվանագետները, հայ զինվորականները, ովքեր իրենց երկրին ծառայում են պրոֆեսիոնալիզմով եւ նվիրումով, ունեն պետության զգացում: Բայց նույնը չեմ կարող ասել քաղաքական դասի մասին:
Կարծում եմ՝ հիմնականում այստեղ տարածաշրջանային մրցակցություն է, եւ ԱՄՆ դեսպանի՝ մարզերով շրջագայության ֆոնի վրա փորձ է արվում չեզոքացնել ազդեցության ոլորտներից Հայաստանի հնարավոր դուրս գալը:
Ես վերք վիրակապելուց շատ լավ եմ, բայց կան վերքեր, որոնք չես վիրակապի, իրենք արնահոսելու են էնքան ժամանակ, մինչեւ որ… Սա պարեւտություն չէ, սա դավաճանություն է:
Խնդիրը շատ մեծ է, եւ մտավախություն ունեմ, որ Հայաստանի պաշտպանությունն ամբողջովին Ռուսաստանին հանձնելու դեպքում կանգնելու ենք այն վտանգի առջեւ, որ Ռուսաստանն իրեն հարմար գնով հայկական շահը վաճառելու է Թուրքիային:
Ադրբեջանը եւ Հայաստանը ամբողջովին տարամիտվող տեսակետներ եւ ցանկություններ ունեն, ինչն էլ հանգեցնում է նմանատիպ փակուղային իրավիճակի:
Սեպտեմբերի 27-ին վիրաբույժ Գեղամ Գրիգորյանը հերթապահության էր, երբ վաղ առավոտյան կինը զանգահարել էր՝ ասելով, որ Արցախում կռիվ է սկսվել:
Վիրահատարանի բուժքույր Արմինե Հարությունյանը կրծքագեղձի քաղցկեղի դեմ թիրախային վերջին բուժումը ստանալուց մոտ երեք շաբաթ անց լսել է պատերազմի լուրը։
Տեսանյութեր
Լուսանկարներ
